مباحثی پیرامون نواقض اسلام

مباحثی پیرامون نواقض اسلام

(اموری که یک شخص را از دایره‌ی اسلام خارج می‌گرداند)

مؤلف:

عبدالعزیز طریفی

مترجم:

مسلم ایمانی

بسم الله الرحمن الرحیم

 مقدمه

الحمد لله أحمده حقّ حمده وأصلی و أسلم علی نبیه و عبده و علی آله و صحبه؛ أما بعد:

الله متعال، عمل به شریعتش و پیروی از پیامبرش را واجب فرموده است. این، راه مستقیمی است که کج‌اندیشی و باورهای نادرست به آن راه ندارد؛ بلکه فروغی است که کوریِ چشم‌ها را می‌زداید و به روح و روان، طراوت و تازگی می‌بخشد و دل‌ها را زنده می‌گرداند. هرکس، این راه را در پیش بگیرد، رستگار می‌گردد و هرکس، از این راه منحرف شود یا راه دیگری برگزیند، به هلاکت می‌رسد.

مخالفان این شریعت از روشنایی و نور حیات بخش آن بی بهره مانده اند؛ لذا به پایه ها و اصولی وابسته شدند که کاملا بی اساس و سست، و به اندیشه‌هایی روی ‌آورند که با مرگ صاحبانش، می‌میرد و در بهره جستن از شریعت جاودان بی رغبت ودلسرد شدند.

کتابی که پیش رو دارید، در اصل، درس‌هایی است که در شرح کتاب «نواقض الاسلام» اثر امام محمد بن عبدالوهاب ارائه داده بودم؛ برخی از دوستان به امید این‌که نفعش بیش‌تر شود، پیشنهاد چاپ و نشر آن را به من دادند. لذا برای تحقق این امر، به بررسی و بازنگری مطالب پرداختم، مطالبی بر آن افزودم و پاره‌ای از مطالب را حذف کردم.

این کتاب، حاوی اصولی است که پایه و اساس دین، به‌شمار می‌آید؛ الله متعال برای تبیین این اصول، پیامبرانش را به سوی جن‌ها و انسان‌ها فرستاده و دینش را در قالب دو وحی[1] نازل نموده و مردم را دو دسته گردانیده[2] و  به برپایی دین و شریعتش با زبان و شمشیر دستور داده است. الله متعال، می‌فرماید:

﴿$tBuﷺ‬ àMø)n=yz £`Ågø:$# }§RM}$#uﷺ‬ žwÎ) Èbr߉ç7÷èu‹Ï9 ÇÎÏÈ﴾ [ذاریات:56]

و انسان‌ها و جن‌ها را تنها برای این آفریدم که مرا عبادت و پرستش نمایند

ابن‌عباس رضی‌الله‌عنهما در تفسیر این آیه گفته است: «یعنی خواسته یا ناخواسته به بندگی من اقرار کنند».[3]

در دوران ما بسیاری از کسانی که هیچ بهره‌ای از دنیا و آخرت ندارند، کوشیده‌اند تا این اصول و زیرساخت‌های فکری و عقیدتی را آشکارا یا مخفیانه، با شبهه‌افکنی و روش‌های گوناگون از میان ببرند؛ در این میان، فتنه‌ها، به‌سان امواج پرتلاطم از فراز یکدیگر بالا می‌روند و بسیاری از کسانی که نام و رسم علم و دانش را با خود یدک می‌کشند، جز به خود و سلامت خویشتن نمی‌اندیشند و از بیان حقیقت طفره می‌روند. در این شرایط دشوار که خیلی‌ها، به‌خاطر حفظ خود و منافع خویش راه بی‌خطر را برگزیده‌اند، کسانی هم یافت می‌شوند که به سلامت راه می‌اندیشند، نه به سلامت خود و منافع خویش؛ و به‌راستی به‌خاطر وجود چنین عالمان برگزیده‌ای است که دین و آیین، یاری و حفاظت می‌شود.

شریعت الهی، برتر است و از هر آسیبی مصون می‌ماند؛ لذا کسی که ثروت و مقام خود را در خدمت دین و حفظ آیین الهی قرار دهد، الله متعال، جایگاه و موقعیتش را حفظ می‌کند و دینش را برایش نگه می‌دارد؛ ولی کسی که دینش را در خدمت قدرت و ثروتش قرار دهد، اللهﷻ‬ قدرت و ثروتش را از میان می‌برد و دینی هم برای این شخص، باقی نمی‌گذارد. این، مقتضا و مفهوم سخن پیامبرص می‌باشد که فرموده است: «احْفَظِ اللَّهَ يَحْفَظْكَ».[4] یعنی: «شریعت الله را پاس بدار تا الله تو را حفظ کند». همان‌گونه که گفته‌اند: «هر کسی آن دِرَوَد عاقبت کار که کشت». زیرا هر عملی، پيامد و نتيجه‌ي درخور و شايسته‌اش را به دنبال دارد.

و الله متعال است که توفیق می‌دهد و او برای ما کافی، و بهترین کارساز است.

4/3/1324

ریاض

 شرح نواقض اسلام

نویسنده رحمه‌الله می‌گوید: «بسم الله الرحمن الرحیم؛ بدان که نواقض اسلام، ده مورد است».

مؤلف، به‌پیروی از قرآن کریم و مطابق عمل‌کرد پیامبرص در بسیاری از موارد از جمله نامه‌نگاری و کارهای دیگر،  کتابش را با «بسم الله الرحمن‌الرحیم» آغاز کرده است. در روایتی آمده که پیامبرص دستور داده است که آغاز هر کاری با «بسم‌الله» باشد. گفتنی است: این روایت، ثبوتی ندارد؛ "خطیب" در "جامع" خود به‌نقل از مبشر بن اسماعیل از اوزاعی از زهری از ابوسلمه از ابوهریرهt به صورت مرفوع روایت کرده است: «كُلُّ أمرٍ ذي بال لا يبدأ فيه ببسم الله الرحمن الرحيم فَهُوَ أقطع». یعنی: «هر کار مهمی که بدون بسم الله‌الرحمن الرحیم آغاز شود، بُریده است (و به نتیجه نمی‌رسد)».

این، خبر منکَری[5] است و حفاظ، آن را معلّل[6] دانسته‌اند؛ صحیح این است که این روایت، مرسل[7] و بدون لفظ «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» می‌باشد که البته این روایت نیز منکَر است و معلّل به وهم راوی، مبشر بن اسماعیل که آن را با لفظ «بسم‌الله...» روایت کرده است. گروهی چون ولید بن مسلم، بقیه، خارجه بن مصعب، شعیب بن اسحاق، محمد بن کثیر، معافی بن عمران و عبدالقدوس و دیگران، این روایت را از اوزاعی با این الفاظ نقل کرده‌اند: «كُلّ أَمْرٍ ذِي بَالٍ لا يُبْدَأُ فِيهِ بِحَمْدِ اللَّهِ...». یعنی: «هر کار مهمی که آغازش با حمد و ستایش الله نباشد، ناقص است». کسانی که آن را با لفظ «بسم‌الله» ذکر کرده‌اند، دچار وهم و اشتباه شده‌اند؛ مانند زیلعی، عراقی، سیوطی و.... ناگفته نماند که برخی از متأخرین، در این‌باره، تساهل نموده و این روایت را حسن دانسته‌اند.

پس به این نتیجه می رسیم ‌که امر به آغاز کارها با «بسم‌الله...» در روایت مذکور، ثبوتی ندارد و آن‌چه از پیامبرص در این‌باره ثابت شده، این است که آن بزرگوار نامه‌هایش و سایر کارها را با «بسم‌الله الرحمن‌الرحیم» آغاز می‌کرد. همان‌گونه که بخاری و مسلم از عبدالله بن عباس از ابوسفیانy نقل کرده‌اند که پیامبرص در نامه‌اش به "هرقل" چنین نوشت:

«بسم الله‌الرحمن‌الرحیم. از محمد، فرستاده‌ی الله به هرقل، بزرگِ روم...».

 معنی کلمه نواقض:

نواقض، جمع ناقض است؛ و ناقض یعنی نقض‌کننده و نابودکننده که وقتی بر چیزی عارض شود، آن را نابود یا خراب می‌گرداند. همچنان که اللهﷻ‬ می‌فرماید:

﴿Ÿwuﷺ‬ (#qçRqä3s? ÓÉL©9$%x. ôMŸÒs)tR $ygs9÷“xî .`ÏB ω÷èt/ >o§qè% $ZW»x6Rﷺ‬&﴾ [نحل:92]

مانند آن زنی نباشید که نخ‌های تابیده‌اش را پس از تابیدن محکم، باز می‌کرد.

یعنی هرچه رشته است، از میان می‌برد.

 به عنوان مثال: گفته می‌شود: «نواقض وضو»، یعنی چیزهایی که وضو را باطل می‌کند. و نواقض اسلام نیز به اعمالی گفته می‌شود که وقتی مسلمانی، آن را انجام دهد، اسلامش را خراب و نابود می‌کند، یعنی از دایره‌ی اسلام، بیرون می‌شود.

 اهتمام علما به بیان حکم مرتد (برگشته از دین)

 مؤلف در این کتاب، ده مورد از نواقض اسلام را برشمرده است؛ ناگفته نماند که نواقض اسلام بیش از این‌هاست. همان‌گونه که علما در زمینه‌ی مسأله‌ی ارتداد (برگشتن از دین) و حکم مرتد، انواع گوناگونی از خروج مسلمان از دایره‌ی اسلام را ذکر کرده‌اند که به سبب آن، جان و مال مرتد، حلال می‌شود. لذا مؤلف رحمه‌الله مهم‌ترین و رایج‌ترین نواقض اسلام را که مورد اتفاق علماست، ذکر کرده است.

علمای حنفی، مالکی، حنبلی و شافعی، بخشی از کتاب‌های فقه را به بیان احکام مرتد اختصاص داده اند و در آن صورت‌های گوناگون کفر و انواع اعتقادی، گفتاری و کرداری آن که باعث خروج مسلمان از دایره‌ی اسلام می‌شود ذکر کرده‌اند، که می‌توانید برای تفصیل بیش‌تر، به این کتاب‌ها مراجعه کنید. مفصل‌ترین کتاب‌هایی که در این زمینه به‌نگارش درآمده، کتاب‌هایی است که علمای حنفی نوشته‌اند و انواع و صورت‌های گوناگون کفر را برشمرده و توضیح داده‌اند. این‌جاست که باید بدانیم وقتی دلایل موجود، نشان‌گر این بود که فلان‌عمل، ناقض اسلام است، لازمه‌اش، حلال دانستن آن عمل نیست؛ یعنی این‌گونه نیست که هرکس، این عمل کفرآمیز را حلال بداند، کافر است و هرکس، حلالش نداند، کافر نیست؛ زیرا وقتی عملی ناقض اسلام بود، همین‌که کسی، آن را انجام دهد، کافر می‌شود. لذا زنا، شراب‌خواری، دزدی و قتل ناحق و امثال آن جزو نواقض اسلام نیست. چون کسی که مرتکب عمل حرامی می‌شود، از دو حال خارج نیست: اگر به حلال بودن چنین اعمالی معتقد باشد، کافر است و اگر به‌رغم این‌که کارهای حرام را حلال نمی‌داند، ولی مرتکب اعمال حرام می‌شود، کافر نیست. به عبارت دیگر حلال دانستن کارهای حرام، کفر است؛ گرچه مرتکب این کارها نشود. ارتکاب نواقض اسلام نیز کفر است؛ گرچه به حلال بودن این نواقض معتقد نباشد. لذا ارتکاب گناهان کبیره، جزو نواقض اسلام نیست و حلال دانستن کارهای حرام، نقض اسلام محسوب می‌شود. البته این هم مقیّد به عدم جهل و اتمام حجت است که این‌جا، مجال بررسی آن نیست.

 ناقض اول: [شرک در عبادت الله]

الله متعال، می‌فرماید:

﴿¨bÎ) ©!$# Ÿw ãÏÿøótƒ bﷺ‬& x8uŽô³ç„ ¾ÏmÎ/ ãÏÿøótƒuﷺ‬ $tB tbrߊ y7Ï9ºsŒ `yJÏ9 âä!$t±o„﴾ [نساء:48]

همانا الله این را که به او شرک ورزند، نمی‌آمرزد و جز شرک را برای هر که بخواهد می‌بخشد.

و می‌فرماید:

﴿¼çm¯RÎ) `tB õ8Ύô³ç„ «!$$Î/ ô‰s)sù tP§ym ª!$# Ïmø‹n=tã sp¨Yyfø9$# çm1uﷺ‬ù'tBuﷺ‬ â‘$¨Y9$# ( $tBuﷺ‬ šúüÏJÎ=»©à=Ï9 ô`ÏB 9‘$|ÁRﷺ‬& ÇÐËÈ﴾ [مائده:72]

به‌راستی هر کس به الله شرک ورزد، الله بهشت را بر او حرام نموده و جایگاهش دوزخ است و ستمکاران هیچ یاوری ندارند.

از آن جمله، ذبح (قربانی کردن) برای غیر الله می‌باشد؛ مانند کسی که برای جن یا قبر، قربانی می‌کند.]

شرک، بدین‌ معناست که کسی یا چیزی را در ربوبیت و الوهیت، شریک الله می‌سازند که غالباً شرک در الوهیت، بیش از شرک در ربوبیت است.

شرک، بزرگ‌ترین معصیت و نافرمانی از الله متعال است و بیش‌ترین جرم را در میان نواقض اسلام دارد. الله متعال، به‌روشنی بیان فرموده که گناه شرک را برای هیچ مشرکی نمی‌بخشد، مگر این‌که توبه نماید. چنان‌که مشهور است برخی از اعمال نیک، کفاره‌ی گناهان بزرگ محسوب می‌شود، ولی گناه شرک، هیچ کفاره‌ای ندارد؛ و تنها عاملی که باعث بخشش این گناه می‌گردد، این است که مشرک، از شرک خود توبه کند. از این‌رو الله متعال می‌فرماید:

﴿¨bÎ) ©!$# Ÿw ãÏÿøótƒ bﷺ‬& x8uŽô³ç„ ¾ÏmÎ/ ãÏÿøótƒuﷺ‬ $tB tbrߊ y7Ï9ºsŒ `yJÏ9 âä!$t±o„﴾ [نساء:48]

همانا الله این را که به او شرک ورزند، نمی‌آمرزد و جز شرک را برای هر که بخواهد می‌بخشد.

شرک، ظلم و گناهِ بسیار بزرگی است. اللهﷻ‬ می‌فرماید:

﴿tûïÏ%©!$# (#qãZtB#uä óOs9uﷺ‬ (#þqÝ¡Î6ù=tƒ OßguZ»yJƒÎ) AOù=ÝàÎ/ y7Í´¯»s9'ﷺ‬é& ãNßgs9 ß`øBF{$# Nèduﷺ‬ tbr߉tGôg•B ÇÑËÈ﴾ [انعام:82]

امنیت، از آنِ کسانی است که ایمان آوردند و ایمانشان را به شرک نیامیختند؛ آنان، هدایت­یافته­اند.

احمد، بخاری و مسلم از سلیمان از ابراهیم از علقمه از عبدالله روایت کرده‌اند که وقتی این آیه - یعنی آیه‌ی 82 سوره‌ی «انعام»- نازل شد، مفهوم این آیه برای اصحاب پیامبرص، دشوار بود. از این‌رو گفتند: چه کسی از ما، بر خویشتن، ستم نمی‌کند؟ رسول‌اللهص فرمود: «آن‌گونه که شما می‌پندارید، نیست؛ بلکه مفهومش مانند سخن لقمان به فرزند اوست: ﴿¢Óo_ç6»tƒ Ÿw õ8Ύô³è@ «!$$Î/ ( žcÎ) x8÷ŽÅe³9$# íOù=Ýàs9 ÒOŠÏàtã ÇÊÌÈ﴾[8]

امام احمد و بخاری و مسلم از منصور از ابووائل از عمرو بن شرحبیل از عبدالله روایت کرده‌اند: «سَأَلْتُ النَّبِيَّص أَيُّ الذَّنْبِ أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ قَالَ أَنْ تَجْعَلَ لِلَّهِ نِدًّا وَهُوَ خَلَقَكَ، قُلْتُ: إِنَّ ذَلِكَ لَعَظِيمٌ». یعنی: عبدالله بن مسعودt می‌گوید: از پیامبرص پرسیدم: بزرگ‌ترین گناه نزد الله چیست؟ فرمود: «این‌که کسی یا چیزی را با الله، شریک قرار دهی، حال آن‌که الله، تو را آفریده است». عبداللهt می‌گوید: گفتم: به‌راستی که این، گناهِ بزرگی است.

چرا بزرگ‌ترین گناه و بدترین ظلم  نباشد در حالیکه شرک، برابر و همسان دانستن مخلوق است با خالق هستی؟ شرک، عیبی بزرگ و نکوهیده می‌باشد که الله متعال، خود را از آن پاک و دور دانسته است؛ لذا هرکس به الله شرک ورزد، به مخالفت با او برخاسته و کاستی و عیبی را به الله نسبت داده که شایسته‌ی او نیست؛ زیرا الله متعال، از هر عیب و نقصی، پاک و منزّه است. اللهﷻ‬، خود از حال و روز مشرکان و سخنانی که روز قیامت به معبودان باطل خویش می‌گویند، خبر داده و فرموده است:

﴿(#qä9$s% öNèduﷺ‬ $pkŽÏù tbqßJÅÁtFøƒs† ÇÒÏÈ «!$$s? bÎ) $¨Zä. ’Å"s9 9@»n=|Ê AûüÎ7•B ÇÒÐÈ øŒÎ) Nä3ƒÈhq|¡èS Éb>tÎ/ tûüÏJn=»yèø9$# ÇÒÑÈ﴾ [شعراء:96-98]

و در دوزخ در حالى كه با هم مشاجره مى‏كنند، (به معبودان خویش) مى‏گويند: سوگند به الله كه ما در گمراهى آشكارى بوديم، چون شما را با پروردگار جهانيان برابر مى‏دانستيم.

بهشت بر مشرک، حرام است؛ همان‌گونه که اللهﷻ‬ می‌فرماید:

﴿¼çm¯RÎ) `tB õ8Ύô³ç„ «!$$Î/ ô‰s)sù tP§ym ª!$# Ïmø‹n=tã sp¨Yyfø9$# çm1uﷺ‬ù'tBuﷺ‬ â‘$¨Y9$# ( $tBuﷺ‬ šúüÏJÎ=»©à=Ï9 ô`ÏB 9‘$|ÁRﷺ‬& ÇÐËÈ﴾ [مائده:72]

به‌راستی هر کس به الله شرک ورزد، الله بهشت را بر او حرام نموده و جایگاهش دوزخ است و ستمکاران هیچ یاوری ندارند.

همه‌ی اعمال مشرک، تباه می‌گردد:

﴿öqs9uﷺ‬ (#qä.uŽõ°ﷺ‬& xÝÎ6yss9 Oßg÷Ztã $¨B (#qçR%x. tbqè=yJ÷ètƒ ÇÑÑÈ﴾ [انعام:88]

و اگر شرک بورزند، اعمالشان نابود می­شود..

هم‌چنین می‌فرماید:

﴿÷ûÈõs9 |Mø.uŽõ°ﷺ‬& £`sÜt6ósu‹s9 y7è=uHxå﴾ [زمر:65]

اگر شرک بورزی، به‌طور قطع عملت نابود و تباه می‌شود

عمل که در این آيه شامل همه اعمال انسان مي باشد، بیعنی همه‌ی اعمال صالح تباه می‌شود. و چیزی جز شرک اکبر ،نمی تواند همه‌ی اعمال را نابود ‌کند.

جان و مال مشرک، حلال می‌باشد؛ جز در مواردی که شریعت، مستثنا کرده است، مانند کافرِ ذمی و هم‌پیمان.[9] اللهﷻ‬ می‌فرماید:

﴿(#qè=çGø%$$sù tûüÏ.Ύô³ßJø9$# ß]ø‹ym óOèdqßJ›?‰y`uﷺ‬ óOèdrä‹äzuﷺ‬ öNèdrçŽÝÇôm$#uﷺ‬ (#ﷺ‬߉ãèø%$#uﷺ‬ öNßgs9 ¨@à2 7‰|¹ósD﴾ [توبه:5]

پس مشرکان را هر جا که یافتید، بکشید و آنان را به‌اسارت بگیرید و محاصره نمایید و در هر کمین­گاهی به کمینشان بنشینید.

 شرک به الله، بر دو نوع است:

1- شرک اکبر

2- شرک اصغر

نوع اول، یعنی شرک اکبر، انسان را از دایره‌ی اسلام بیرون می‌کند و کسی که دارای چنین شرکی باشد، اگر از شرک خود توبه نکند و در حالِ شرک بمیرد، همیشه و جاوید در آتش دوزخ خواهد ماند. شرک اکبر، این است که انسان یکی از انواع عبادت‌ها را برای غیر خالق انجام دهد؛ مانند قربانی کردن برای غیرالله، برای قبرها و اولیا و بندگان نیک الله، یا برای جن‌ها و شیاطین؛ فرقی نمی‌کند که این کار را از روی رغبت و علاقه به آنان انجام دهد یا از ترس و خوفِ آن‌ها که مبادا آسیب یا زیانی به او برسانند! مانند بسیاری از مردم که در این دوران، برای دفع ضرر یا جلب منفعت در مواردی که فقط از الله متعال ساخته است، به غیرِ او امید می‌بندند و کنار قبور صالحان، قربانی می‌کنند!

اللهﷻ‬ می‌فرماید:

﴿šcr߉ç7÷ètƒuﷺ‬ `ÏB Âcrߊ «!$# $tB Ÿw öNèd•ŽÛØo„ Ÿwuﷺ‬ óOßgãèxÿZtƒ šcqä9qà)tƒuﷺ‬ ÏäIwàs¯»yd $tRàs¯»yèxÿä© y‰YÏã «!$# 4 ö@è% šcqä«Îm6uZè?ﷺ‬& ©!$# $yJÎ/ Ÿw ãNn=÷ètƒ ’Îû ÏNºuq»yJ¡¡9$# Ÿwuﷺ‬ ’Îû ÇÚö‘F{$# 4 ¼çmoY»ysö7ߙ 4’n?»yès?uﷺ‬ $£Jt㠚cqä.Ύô³ç„ ÇÊÑÈ﴾ [یونس:18]

و جز الله چیزهایی را می‌پرستند که نه زیانی به آنان می‌رسانند و نه سودی؛ و می‌گویند: «اینها شفیعان ما نزد الله هستند». بگو: آیا به گمان خود الله را (از وجود شفیعانی) آگاه می‌سازید که او در آسمان‌ها و زمین سراغ  ندارد؟! الله از شرکی که به او می‌ورزند، پاک و برتر است.

شرک، برابر دانستن مخلوق با خالق است؛ همان‌گونه که الله متعال، از مشاجره‌ی مشرکان در دوزخ با یکدیگر خبر داده و فرموده است:

﴿(#qä9$s% öNèduﷺ‬ $pkŽÏù tbqßJÅÁtFøƒs† ÇÒÏÈ «!$$s? bÎ) $¨Zä. ’Å"s9 9@»n=|Ê AûüÎ7•B ÇÒÐÈ øŒÎ) Nä3ƒÈhq|¡èS Éb>tÎ/ tûüÏJn=»yèø9$# ÇÒÑÈ﴾ [شعراء:96-98]

و در دوزخ در حالى كه با هم مشاجره مى‏كنند، (به معبودان خویش) مى‏گويند: سوگند به الله كه ما در گمراهى آشكارى بوديم، چون شما را با پروردگار جهانيان برابر مى‏دانستيم.

لذا شرک، برابر دانستن مخلوق با خالق در تعظیم و محبتی است که روح عبادت و درون‌مایه‌ی بندگی است.

 شرک اکبر بر چهار نوع است:

اول: شرک در دعا

شرک در دعا، این است که غیر الله را مانندِ اللهﷻ‬ بخواند؛ فرقی نمی‌کند که دعا، دعای مسألت (درخواست) باشد یا دعای عبادت. لذا هرکس که مخلوقی را مانند اللهﷻ‬ بخواند، به الله شرک ورزیده است. الله متعال درباره‌ی این نوع شرک می‌فرماید:

﴿#sŒÎ*sù (#qç7Å2u‘ ’Îû Å7ù=àÿø9$# (#âqtãyŠ ©!$# tûüÅÁÎ=øƒèC çms9 tûïÏe$!$# $£Jn=sù öNßg9¯gwﷻ‬ ’n<Î) ÎhŽy9ø9$# #sŒÎ) öNèd tbqä.Ύô³ç„ ÇÏÎÈ﴾ [عنکبوت:65]

پس هنگامی که سوار کشتی می‌شوند، الله را خالصانه و مخلصانه به دعا می‌خوانند و چون آن‌ها را به خشکی (می‌رساند و) نجات می‌دهد، آن‌هنگام است که شرک می‌ورزند

کسی که منظورش از دعا، کسب منفعت یا دفع ضرر باشد، دعایش، دعای درخواست (مسألت) است. و کسی که قصدش خضوع و فروتنی یا خاکساری در برابر اللهﷻ‬ باشد، دعایش، دعای عبادت است. در هر دو نوع دعا، چه دعای عبادت و چه دعای درخواست، جایز نیست که توجه دعاکننده، به سوی غیرالله باشد.

دعا، یکی از بزرگ‌ترین عبادت‌ها و برترین اعمالی است که مایه‌ی تقرب و نزدیکی به اللهﷻ‬ می‌باشد. همان‌گونه که اللهY می‌فرماید:

﴿#sŒÎ)uﷺ‬ y7s9ﷺ‬'y™ “ÏŠ$t6Ïã ÓÍh_t㠒ÎoTÎ*sù ë=ƒÌs% ( Ü=‹Å_é& nouqôãyŠ Æí#¤$!$# #sŒÎ) Èb$tãyŠ﴾ [بقره:186]

و چون بندگانم از تو درباره­ی من بپرسند، (بدانند که) من نزدیکم و درخواست دعا­کننده را بدان‌گاه که مرا می­خواند، اجابت می­کنم.

هم‌چنین به بندگانش دستور داده است که او را بخوانند و درخواست خود را نزدِ او ببرند:

﴿tA$s%uﷺ‬ ãNà6š/u‘ þ’ÎTqãã÷Š$# ó=ÉftGó™ﷺ‬& ö/ä3s9 4 ¨bÎ) šúïÏ%©!$# tbrçŽÉ9õ3tGó¡o„ ô`t㠒ÎAyŠ$t6Ïã tbqè=äzô‰u‹y™ tL©èygy_ šúï̍Åz#yŠ ÇÏÉÈ﴾ [غافر:60]

و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا دعای شما را بپذیرم. بی‌شک آنان که از عبادت من سرکشی می‌کنند، به زودی خوار و سرافکنده وارد دوزخ خواهند شد.

امام احمد و صاحبان «سنن» از ذر از یُسَیْع از نعمان بن بشیرt روایت کرده‌اند که پیامبرص فرمود: «الدُّعاءُ هُوَ العبادة». یعنی: «دعا، همان عبادت است». و سپس این آیه را خواند:

﴿þ’ÎTqãã÷Š$# ó=ÉftGó™ﷺ‬& ö/ä3s9 4 ¨bÎ) šúïÏ%©!$# tbrçŽÉ9õ3tGó¡o„ ô`t㠒ÎAyŠ$t6Ïã﴾ [غافر:60]

...مرا بخوانید تا دعای شما را بپذیرم. بی‌شک آنان که از عبادت من سرکشی می‌کنند....

از این‌رو هرکس، از غیرالله چیزی بخواهد که فقط در گستره‌ی قدرت الله است، مشرک می‌باشد؛ به عبارت دیگر کسی که مخلوق را می‌خواند و از او چیزی می‌خواهد که فقط از الله متعال ساخته است، مشرک است؛ همان‌گونه که اللهY می‌فرماید:

﴿`tBuﷺ‬ äíô‰tƒ yìtB «!$# $·g»s9Î) tyz#uä Ÿw z`»ydöç/ ¼çms9 ¾ÏmÎ/ $yJ¯RÎ*sù ¼çmç/$|¡Ïm y‰ZÏã ÿ¾ÏmÎn/u‘ 4 ¼çm¯RÎ) Ÿw ßxÎ=øÿムtbrãÏÿ»s3ø9$# ÇÊÊÐÈ﴾ [مؤمنون:117]

و هرکس، معبود دیگری با الله بخواند، که هیچ دلیل و برهانی بر حقانیت آن ندارد جز این نیست که حسابش نزد پروردگار اوست. بی‌گمان کافران رستگار نمی‌شوند.

دوم: شرک نیت (شرک اراده و قصد)

این نوع شرک، شرکی است که اصلِ قصد و اراده‌ی انسان از عملی که انجام می‌دهد، غیرالله می‌باشد؛ یعنی همه‌ی اعمالش را برای غیرالله انجام می‌دهد. الله متعال درباره‌ی این نوع شرک می‌فرماید:

﴿`tB tb%x. ߉ƒÌãƒ no4quŠysø9$# $u‹÷R‘‰9$# $uhtFt^ƒÎ—uﷺ‬ Åe$uqçR öNÍköŽs9Î) öNßgn=»yJôãﷺ‬& $pkŽÏù óOèduﷺ‬ $pkŽÏù Ÿw tbqÝ¡y‚ö7ムÇÊÎÈ y7Í´¯»s9'ﷺ‬é& tûïÏ%©!$# }§øŠs9 öNçlm; ’Îû ÍotÅzFy$# žwÎ) â‘$¨Y9$# ( xÝÎ7ymuﷺ‬ $tB (#qãèuZ|¹ $pkŽÏù ×@ÏÜ»t/uﷺ‬ $¨B (#qçR$Ÿ2 tbqè=yJ÷ètƒ ÇÊÏÈ﴾ [هود:15-16]

کسانی که خواهان زندگی دنیا و زیور و زینتش هستند، نتیجه‌ی اعمالشان را به‌طور کامل در دنیا به آنان می‌دهیم و در آن هیچ کم و کاستی نخواهند دید. چنین کسانی در آخرت بهره‌ای جز آتش ندارند و دستاوردهایشان در آن‌جا بر باد می‌رود و اعمالشان نابود می‌شود.

لذا قرآن کریم، شرک و کفر را اساسی‌ترین عامل نابود شدن اعمال و برباد رفتن کارهای انسان برشمرده است. از این‌رو هرکس تنها هدفش از عمل، دنیا باشد، اللهﷻ‬ او را در دنیا به خواسته‌اش می‌رساند و آن‌چه از دنیا می‌خواهد، به او می‌دهد؛ ولی عملش نزد الله برباد می‌رود و در آخرت چیزی جز آتش نصیبش نمی‌شود.

 ناگفته نماند که ورود یا وجود برخی از نیت‌های بد در نیت یا قصد  بنده در پاره‌ای از اعمالش، جزو شرک اصغر به‌شمار می‌آید که انسان را از اسلام، اخراج نمی‌کند؛ البته از اجر و پاداش او می‌کاهد و گاه عمل او را به‌کلی تباه می‌گرداند، بی‌آن‌که او را از دایره‌ی اسلام بیرون نماید.

سوم: شرک اطاعت

شرک اطاعت، به معنای برابر دانستن غیرالله با الله در تشریع و حکم کردن است. تشریع (حکم کردن) حقی است که الله متعال، آن را ویژه‌ی خود قرار داده است؛ همان‌گونه که می‌فرماید:

﴿ÈbÎ) ãNõ3ßÛø9$# žwÎ) ¬!﴾ [یوسف:40]

حکم کردن (تشریع و فرمانروایی) تنها از آن الله است.

الله متعال، درباره‌ای این نوع شرک، می‌فرماید:

﴿÷Pr& óOßgs9 (#às¯»Ÿ2uŽà° (#qããuŽŸ° Oßgs9 z`ÏiB ÉúïÏe$!$# $tB öNs9 .bsŒù'tƒ ÏmÎ/ ª!$#﴾ [شوری:21]

آیا معبودانی دارند که برای آنان دین و آیینی ساخته‌اند که الله به آن فرمان نداده است؟

لذا هرکس معتقد باشد یا ادعا کند که کسی جز الله - مثلاً یکی از علما یا حکام- حق تشریع دارد، در حقی که ویژه‌ی الله متعال می‌باشد، به او شرک آورده و به آن‌چه از سوی الله نازل شده، کفر ورزیده است. اللهﷻ‬ می‌فرماید:

﴿(#ÿﷺ‬ä‹sƒªB$# öNèdu‘$t6ômﷺ‬& öNßguZ»t6÷dâ‘uﷺ‬ $\/$t/ö‘ﷺ‬& `ÏiB Âcrߊ «!$# yx‹Å¡yJø9$#uﷺ‬ šÆö/$# zNtƒötB !$tBuﷺ‬ (#ÿﷺ‬ãÏBé& žwÎ) (#ÿﷺ‬߉ç6÷èu‹Ï9 $Yg»s9Î) #Y‰Ïmºuﷺ‬ ( Hw tm»s9Î) žwÎ) uqèd 4 ¼çmoY»ysö7ߙ $£Jt㠚cqà2̍ô±ç„ ÇÌÊÈ﴾ [توبه:31]

اهل کتاب، دانشمندان و راهبانشان و مسیح پسر مریم را به جای الله، به خدایی گرفتند؛ حال آن‌که تنها دستور داشتند یگانه معبود برحق را عبادت نمایند که هیچ معبود برحقی جز او وجود ندارد. الله از آن‌چه به او شرک می­ورزند، پاک و منزه است.

در معنا و تفسیر این آیه، ترمذی، ابن‌جریر و طبرانی و دیگران، از عبدالسلام بن حرب از غطیف بن اعین از مصعب بن سعد از عدی بن حاتمt روایت کرده‌اند که وی (عدی بن حاتم) می‌گوید: نزد پیامبرص آمدم و دیدم که این آیه را می‌خواند؛ فرمود: «آن‌ها، دانشمندان و راهبانشان را عبادت نمی‌کردند؛ بلکه هرچه این‌ها برایشان حلال قرار می‌دادند، آن‌ها نیز آن را حلال می‌پنداشتند و آن‌چه که علمایشان حرام می‌گفتند، ایشان هم آن را حرام قلمداد می‌کردند».

این حدیث را دارقطنی و برخی دیگر از حفاظ، ضعیف دانسته‌اند؛ ترمذی درباره‌ی "غطیف" گفته است: در روایت حدیث، معروف نیست.

ابن‌جریر در تفسیرش از طریق ابوالبختری از حذیفه درباره‌ی این آیه روایت کرده است: «آنان، علما و راهبانشان را نمی‌پرستیدند؛ بلکه در زمینه‌ی معاصی از آن‌ها اطاعت می‌کردند».

و از همین طریق، روایت است: «آن‌ها، دانشمندان و راهبانشان را عبادت نمی‌کردند؛ بلکه هرچه علما برایشان حلال قرار می‌دادند، آن‌ها نیز آن را حلال می‌پنداشتند و آن‌چه علما حرام می‌گفتند، ایشان هم آن را حرام قلمداد می‌کردند».

ناگفته نماند که شنیدن حدیث یا سماعِ ابوالبختری، سعید بن فیروز از حذیفه ثابت نیست.

الله متعال می‌فرماید:

﴿öNs9ﷺ‬& ts? ’n<Î) šúïÏ%©!$# tbqßJãã÷“tƒ öNßg¯Rﷺ‬& (#qãYtB#uä !$yJÎ/ tA̓Ré& y7ø‹s9Î) !$tBuﷺ‬ tA̓Ré& `ÏB y7Î=ö6s% tbr߉ƒÌãƒ bﷺ‬& (#þqßJx.$yÛtFtƒ ’n<Î) ÏNqäó»©Ü9$# ô‰s%uﷺ‬ (#ÿﷺ‬âÉDé& bﷺ‬& (#ﷺ‬ãàÿõ3tƒ ¾ÏmÎ/ ߉ƒÌãƒuﷺ‬ ß`»sÜø‹¤±9$# bﷺ‬& öNßg¯=ÅÒムKx»n=|Ê #Y‰‹Ïèt/ ÇÏÉÈ﴾ [نساء: 60]

مگر نمی‌بینی کسانی را که گمان می‌برند به آن‌چه بر تو و پیش از تو نازل شده، ایمان آورده‌اند و حال می‌خواهند طاغوت - غیرالله- را داور قرار دهند، حال آن‌که دستور یافته‌اند به طاغوت کافر شوند؟ شیطان می‌خواهد آنان را به گمراهی دوری دچار نماید.

 طاغوت چیست و به چه کسی گفته می شود؟

در این آیه اللهﷻ‬ کسانی را که مطابق احکام الهی حکم نمی‌کنند، طاغوت نامیده است؛ یعنی طاغوت به کسی گفته می‌شود که بر خلاف احکامِ نازل‌شده از سوی الله حکم می‌نماید. پس طاغوت، کسی است که حلالِ الله را حرام، و حرامش را حلال می‌گرداند. کسی که از طاغوت اطاعت می‌کند، از دو حالت، خارج نیست:

اول: در این حالت، می‌داند که طاغوت یا افرادی که از آنان اطاعت می‌نماید، حکم الله را تغییر داده و با پیامبران، مخالفت کرده‌اند؛ و بدین‌سان به‌پیروی از آنان، حلالِ الله را حرام و حرامش را حلال می‌داند. این حالت، کفری است که بنده را از دایره‌ی اسلام بیرون می‌گرداند.

دوم: به‌رغم پیروی از طاغوت یا کسانی که حلال و حرام را تغییر می‌دهند، به حلال و حرام الهی اعتقاد دارد و فقط از روی هوا و هوس از قوانین مخالف با احکام الهی، اطاعت می‌کند؛ مانند بسیاری از فاسقان و منحرفان که وقتی شراب‌خواری و ربا و دیگر کارهای غیرشرعی، آزاد می‌شود، از روی هوس‌رانی به شراب‌خواری و به طمع مال و ثروت، به رباخواری روی می‌آورند و در عین حال، قبول دارند که مرتکب حرام می‌شوند؛ حکمِ این‌ها، مانندِ عمومِ گنهکاران است و از دایره‌ی اسلام، خارج نیستند. همان‌طور که وضعیت بسیاری از مسلمانان امروزی، این‌گونه است.

گاه عالمی که علمش، سودی به حالش نداشته است، مرتکب این نوع شرک، یعنی شرک اطاعت می‌شود و به‌پیروی از میل و خواسته‌ی نفس خویش یا به طمع پست و مقام یا قدرت و ثروت، در مخالفت با حلال و حرام الهی، از حاکم یا فرمانروا و امثال آنان، اطاعت می‌کند. شیخ‌الاسلام، ابن‌تیمیه رحمه‌الله گفته است: هرگاه عالمی، آموخته‌های خود از کتاب‌الله و سنت پیامبرص را ترک نماید و از حکمِ حاکمی پیروی نماید که حکمش، مخالفِ حکمِ الله و پیامبر اوست، مرتد و کافر به‌شمار می‌آید و سزاوار مجازات دنیا و آخرت است. الله متعال، می‌فرماید:

﴿üÈýJ!9# ÇÊÈ ë=»tGÏ. tA̓Ré& y7ø‹s9Î) Ÿxsù `ä3tƒ ’Îû x8͑ô‰|¹ Óltym çm÷ZÏiB u‘É‹ZçFÏ9 ¾ÏmÎ/ 3“tø.όuﷺ‬ šúüÏYÏB÷sßJù=Ï9 ÇËÈ (#qãèÎ7®?$# !$tB tA̓Ré& Nä3øŠs9Î) `ÏiB óOä3În/§‘ Ÿwuﷺ‬ (#qãèÎ7­Fs? `ÏB ÿ¾ÏmÏRrߊ uä!$u‹Ï9÷ﷺ‬ﷺ‬& 3 Wx‹Î=s% $¨B tbr㍩.x‹s? ÇÌÈ﴾ [اعراف:1-3]

الف، لام، میم، صاد. (این) کتابی است که بر تو نازل شده است و نباید در سینه­ات برای (تبلیغ) آن تنگی و فشاری باشد تا به وسیله­ی آن (به مردم) هشدار دهی و مایه­ی پند مؤمنان باشد. از آیاتی که از جانب پروردگارتان بر شما نازل شده پیروی کنید و از دوستانِ (باطل) و یارانی غیر از او پیروی نکنید. چه اندک پند می­گیرید!

لذا اگر عالمی، کتک بخورد، شکنجه و زندانی شود و به شیوه‌های گوناگون، او را بیازارند تا آموخته‌های خود از شریعت الله و پیامبرش را که اطاعتش واجب است، رها نماید، باید صبر کند و اگر حکم غیرالله را پبذیرد و اطاعت نماید، سزاوار عذاب الهی می‌گردد. لذا بر او واجب است که در راه الله، رنج و مشقت را تحمل کند و صبر و شکیبایی پیشه سازد؛ زیرا این، سنت و قانون پروردگار، درباره‌ی پیامبران و پیروان آن‌هاست. چنان‌که می‌فرماید:

﴿$O!9# ÇÊÈ |=Å¡ymﷺ‬& â¨$¨Z9$# bﷺ‬& (#þqä.uŽøIムbﷺ‬& (#þqä9qà)tƒ $¨YtB#uä öNèduﷺ‬ Ÿw tbqãZtFøÿムÇËÈ ô‰s)s9uﷺ‬ $¨ZtFsù tûïÏ%©!$# `ÏB öNÎgÎ=ö6s% ( £`yJn=÷èu‹n=sù ª!$# šúïÏ%©!$# (#qè%y‰|¹ £`yJn=÷èu‹s9uﷺ‬ tûüÎ/ɋ»s3ø9$# ÇÌÈ﴾ [عنبکوت:1-3]

الف، لام، میم. آیا مردم می‌پندارند همین که گفتند: «ایمان آوردیم» رها می‌گردند و آزمایش نمی‌شوند؟ به‌راستی کسانی را  که پیش از آنان بودند، آزمودیم؛ و به‌طور قطع الله، راستگویان و دروغگویان را مشخص می‌کند. [پایان سخن شیخ‌الاسلام.][10]

چهارم: شرک محبت

شرک محبت، این است که کسی، در محبتش با الله، کسی دیگر را هم دوست بدارد؛ یعنی کسی یا چیزی جز الله را همانندِ او یا بیش‌تر از او دوست داشته باشد. الله متعال، وضعیت مشرکان را در این‌باره بیان نموده و فرموده است:

﴿šÆÏBuﷺ‬ Ĩ$¨Z9$# `tB ä‹Ï‚­Gtƒ `ÏB Èbrߊ «!$# #YŠ#y‰Rﷺ‬& öNåktXq™6Ïtä† Éb=ßsx. «!$# ( tûïɋ©9$#uﷺ‬ (#þqãZtB#uä ‘‰x©ﷺ‬& ${6ãm °!﴾ [بقره:165]

بعضی از مردم، معبودانی غیر از الله بر می­گزینند که آنها را همانند الله دوست می­دارند؛ ولی مؤمنان، الله را بیشتر دوست دارند.

می‌بینیم که الله متعال در این آیه، از معبودان باطلی سخن گفته است که مشرکان، آن‌ها را به‌اندازه‌ی الله و حتی بیش از او، دوست دارند؛ یعنی هرکس یا هرچیزی که انسان، به‌اندازه‌ی الله یا بیش از او، دوستش داشته باشد، در واقع به الله، شرک آورده است. به عبارت دیگر کسی که در محبت الله، مخلوقی را همتای او قرار می‌دهد، مشرک است؛ حتی گاه این مخلوق را بیش از الله، دوست می‌دارد. لذا میزان محبت مشرکان به معبودان باطلشان، متفاوت است و محبت مؤمنان به الله، بیش از محبتی است که مشرکان به الله و معبودان باطل خود دارند.

در «مسند» و «صحیحین» از انسt روایت است که پیامبرص فرمود: «لاَ يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ والنّاسِ أجمَعِينَ». یعنی: «هیچ کدام از شما ایمان نمی آورد تا اینکه مرا از پدر و مادر و فرزندانش و سایر مردم (و دیگر عزیزانش) بیش‌تر دوست داشته باشد ». می‌بینیم که در این حدیث، از کسی که غیرالله را بیش از پیامبرص دوست دارد، نفی ایمان شده است؛ پس کسی که غیرالله را بیش از اللهﷻ‬ دوست دارد، چه وضعی خواهد داشت؟

حقیقت محبت، این است که انسان علاوه بر محبت به محبوبش، آن‌چه را که محبوبش دوست دارد، دوست داشته باشد و از آن‌چه که محبوبش از آن متنفر است، متنفر باشد. از این‌رو می‌بینیم که مشرکان، معبودان خود را - از هر نوعی که باشند مانند بت، قبر، ضریح و...- دوست دارند و با کوچک‌ترین اهانتی به معبودانشان، سخت عصبانی و برآشفته می‌شوند؛ به‌گونه‌ای که حتی برای الله هم این‌همه خشم نمی‌گیرند! و برای آنان شاد و خوشحال می شوند بیشتر از شادیشان برای الله؛ و همه اینها نشانه این است که آنان محبتشان به غیرالله قوی تر و شدیدتر از محبتشان نسبت به الله است.

مقتضای محبت، این است که دوست‌دار با محبوب خود، مخالفت نکند؛ لذا به تناسب مخالفتی که با محبوبش می‌کند، از میزان محبتش به او کاسته می‌شود. الله متعال می‌فرماید:

﴿ö@è% bÎ) óOçFZä. tbq™7Åsè? ©!$# ‘ÏRqãèÎ7¨?$$sù ãNä3ö7Î6ósムª!$# öÏÿøótƒuﷺ‬ ö/ä3s9 ö/ä3t/qçRèŒ 3 ª!$#uﷺ‬ ֑qàÿxî ÒO‹Ïm§‘ ÇÌÊÈ﴾ [آل‌عمران:31]

بگو: اگر الله را دوست دارید، از من پیروی کنید تا الله شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشد.

 انواع محبت و حکم هر کدام:

ابن‌القیم رحمه‌الله درباره‌ی انواع محبت، چنین گفته است:

«چهار نوع محبت وجود دارد که باید تفاوتش را دانست و میان آن‌ها فرق گذاشت. کسی که در میان انواع محبت، فرق نمی‌گذارد، به گمراهی و کج‌روی دچار می‌شود. اول: محبت اللهﷻ‬ می‌باشد. این محبت، به‌تنهایی برای نجات بنده از عذاب الهی و برخورداری از اجر و پاداش، کافی نیست؛ زیرا مشرکان و یهود و نصارا نیز، الله را دوست دارند.

دوم: محبت آن‌چه که الله دوست دارد. این، همان محبتی است که ورود بنده به اسلام یا خروجش از دین، به آن بستگی دارد و محبوب‌ترین بنده نزد الله، کسانی هستند که این نوع محبت در آن‌ها قوی‌تر است.

سوم: محبت برای الله و به‌خاطر الله که در حقیقت لازمه‌ی محبت با چیزهایی است که اللهﷻ‬ دوست می‌دارد و محبت نوع دوم، یعنی محبت آن‌چه که الله دوست دارد، تنها با محبت برای الله و به‌خاطر الله، تحقق می‌یابد.

چهارم: محبت شرک‌آمیزی است که بنده، چیزی یا کسی را با الله دوست بدارد؛ لذا هرکس، چیزی یا کسی را با الله دوست بدارد، نه به‌خاطر الله یا برای او، چنین کسی، معبودی جز الله برگزیده و این، محبتِ مشرکان است؛ یعنی محبتی که مشرکان نسبت به معبودان باطل خود دارند».[11]

ابن‌قیم هم‌چنین در کتاب «الروح» می‌نویسد: «تفاوت محبت نوع سوم با چهارم، در این است که محبت برای الله، از کمالِ ایمان است؛ ولی نوع چهارم محبت، عینِ شرک می‌باشد. این، یک تفاوت اساسی است که هرکسی، محتاج و بلکه ناگزیر به دانستن آن است».[12]

یکی از نمونه‌های شرک اکبر که مؤلف رحمه‌الله ذکر کرده است، ذبح یا قربانی برای غیرالله می‌باشد. قربانی، یکی از بزرگ‌ترین عبادت‌هاست؛ از این‌رو واجب است که این عبادت، به‌صورتی ناب و خالصانه تنها برای اللهﷻ‬ انجام شود و از هرگونه شرکی، پاک باشد. الله متعال می‌فرماید:

﴿Èe@|Ásù y7În/tÏ9 öptùﷻ‬$#uﷺ‬ ÇËÈ﴾ [کوثر:2]

پس برای پروردگارت نماز بگزار و (شتر) قربانی کن.

و می‌فرماید:

﴿ö@è% ¨bÎ) ’ÎAŸx|¹ ’Å5Ý¡èSuﷺ‬ y“$u‹øtxCuﷺ‬ †ÎA$yJtBuﷺ‬ ¬! Éb>u‘ tûüÏHs>»yèø9$# ÇÊÏËÈ﴾ [انعام:162]

بگو: همانا نماز و قربانی و زندگی و مرگم، از آنِ الله، پروردگار جهانیان است.

لذا هرکس برای غیرالله قربانی کند، این عبادت را که ویژه‌ی الله متعال می‌باشد، برای غیرالله انجام داده است و به اللهﷻ‬ شرک ورزیده است و دیگر، جزو مسلمانان نیست.

لذا قربانی کردن برای غیرالله، مثلاً برای بت، یا جن، یا قبر، یا کعبه یا درخت، یا سنگ و امثال آن، شرک و کفر به الله بزرگ است و این قربانی، یعنی گوشتِ آن، حرام می‌باشد؛ فرقی نمی‌کند که مسلمانی، آن را سَر بریده باشد یا یک یهودی یا نصرانی. کسی که پیش از قربانی کردن برای غیرالله مسلمان بوده است، همین‌که این عمل را انجام دهد، از دایره‌ی اسلام، خارج می‌شود و کافر به‌شمار می‌آید؛ زیرا یکی از بزرگ‌ترین عبادت‌ها را که ویژه‌ی الله متعال می‌باشد، برای غیرالله انجام داده و مانندِ کسی است که برای غیرالله، سجده می‌کند.

شرک، اقسام و نمونه های گوناگونی دارد؛ مانند کمک خواستن یا فریادخواهی از غیرالله در کارها یا مواردی که فقط در گستره‌ی قدرت اللهﷻ‬ می‌باشد. لذا اگر کسی از مردگان یا صالحانِ درگذشته و امثال آنان، کمک یا مدد بخواهد و از آن‌ها درخواست کند که نیازها و خواسته‌هایش را برآورده نمایند یا مشکلاتش را برطرف کنند، به اللهﷻ‬ شرک ورزیده است. همچنین نذر برای غیرالله، شرک بحساب می آید است، آن‌ها که در سرزمین‌های اسلامی برای غیرالله، مانندِ فلان ‌شیخ و فلان ‌پیر یا فلان‌درخت و فلان‌سنگ، نذر می‌کنند، در حقیقت به اللهﷻ‬ شرک می‌ورزند و از دایره‌ی اسلام، بیرون می‌شوند؛ گرچه خود را مسلمان بپندارند و معتقد باشند که مسلمان هستند. این، عملی است که کفار قریش، به‌کثرت انجام می‌دادند و ادعا می‌کردند که این عمل را برای نزدیکی به اللهﷻ‬ انجام می‌دهند. همان‌گونه که الله متعال می‌فرماید:

﴿$tB öNèd߉ç6÷ètR žwÎ) !$tRqç/Ìhs)ã‹Ï9 ’n<Î) «!$# #’s"ø9ã—﴾ [زمر:3]

(می‌گویند: ) ما آنان را عبادت و پرستش نمی‌کنیم مگر برای آن‌که (واسطه‌‌ی ما باشند و) ما را به الله نزدیک کنند.

ولی کمک خواستن از مردم در کارها یا مواردی که در توان آن‌هاست، شرک، محسوب نمی‌شود. شیخ الاسلام ابن‌تیمیه سخنی بدین مضمون دارد که گفته است: «و اما کمک خواستن از مردم در مواردی که در توانِ انسان‌‌های زنده است، جایز می‌باشد؛ فرقی نمی‌کند که این کار، یاری خواستن نامیده شود یا پناه بردن و امثال آن».

 نوع دوم: شرک اصغر

به هر عملی که در شریعت شرک نامیده شده باشد ولی به مرتبه شرک اکبر نرسیده باشد، شرک اصغر گفته می‌شود. و گرچه انجام دادن شرک اصغر صاحب آن را از اسلام اخراج نمی‌گرداند، ولی در توحید شخص، خلل و نقص ایجاد می‌کند و زمینه یا مقدمه‌ای به سوی شرک اکبر است. ابن‌قیم رحمه‌الله در کتابش «اعلام الموقعین» گناهِ شرک اصغر را فراتر و بزرگ‌تر از گناهان کبیره دانسته است و بنا بر دیدگاه صحیح، شرک اصغر نیز در مفهوم این آیه می‌گنجد:

﴿¨bÎ) ©!$# Ÿw ãÏÿøótƒ bﷺ‬& x8uŽô³ç„ ¾ÏmÎ/ ãÏÿøótƒuﷺ‬ $tB tbrߊ y7Ï9ºsŒ `yJÏ9 âä!$t±o„﴾ [نساء:48]

همانا الله این را که به او شرک ورزند، نمی‌آمرزد و (هر گناهی) جز شرک را برای هر که بخواهد، می‌بخشد.

زیرا این آیه، عام و فراگیر است.

 آیا شرک اصغر  در آخرت بخشیده خواهد شد؟

ابن‌تیمیه رحمه‌الله می‌گوید: «گفته می‌شود: به مقتضای مفاهیم قرآنی، هیچ شرکی، چه کوچک باشد و چه بزرگ، بخشیده نخواهد شد؛ گرچه کسی که مرتکب شرک اصغر می‌گردد، مسلمان از دنیا برود، ولی شرکش بخشیده نمی‌شود و به‌خاطر آن، مجازات خواهد شد و سرانجام، به بهشت خواهد رفت».

علامه عبدالرحمن سعدی رحمه‌الله درباره‌ی آیه‌ی 48 سوره‌ی «نساء» می‌گوید: «کسانی که این آیه را عام و فراگیر می‌دانند، بر این باورند که شرک اصغر نیز در مفهوم این آیه می‌گنجد؛ یعنی شرک اصغر، بخشیده نمی‌شود و کسی که مرتکب شرک اصغر گردد، مجازات خواهد شد؛ زیرا روشن است که اگر کسی آمرزیده نشود، مجازات می‌گردد. البته کسانی که چنین دیدگاهی دارند، کسی را که مرتکب شرک اصغر می‌شود، کافر نمی‌دانند و معتقد نیستند که همیشه در دوزخ خواهد ماند. این‌ها بر این باورند که چنین شخصی، متناسب با شرکِ خود، عذاب می‌شود و سرانجام به بهشت می‌رود. اما کسانی که شرک اصغر را در شرک مذکور در این آیه، جای نمی‌دهند و معتقدند که اللهﷻ‬ شرک اصغر را برای هرکه بخواهد می‌بخشد، به آیه‌ی 52 سوره‌ی «مائده» استدلال کرده‌اند که اللهﷻ‬ می‌فرماید:

﴿¼çm¯RÎ) `tB õ8Ύô³ç„ «!$$Î/ ô‰s)sù tP§ym ª!$# Ïmø‹n=tã sp¨Yyfø9$# çm1uﷺ‬ù'tBuﷺ‬ â‘$¨Y9$#﴾ [مائده:72]

به‌راستی هر کس به الله شرک ورزد، الله بهشت را بر او حرام نموده و جایگاهش دوزخ است.

این‌ها می‌گویند: همانگونه که ائمه اتفاق نظر دارند که شرک اصغر در این آیه - آیه‌ی 72 سوره‌ی مائده- نمی‌گنجد پس که در آیه‌ی 65 سوره‌ی «زمر» نیز  دخلی ندارد؛ آن‌جا که اللهﷻ‬ می‌فرماید:

﴿÷ûÈõs9 |Mø.uŽõ°ﷺ‬& £`sÜt6ósu‹s9 y7è=uHxå﴾ [زمر:65]

اگر شرک بورزی، به‌طور قطع عملت نابود و تباه می‌شود

واژه‌ی «عمل» در این آیه، مفردِ مضاف است و شامل همه‌ی اعمال می‌شود و چیزی جز شرک اکبر، همه‌ی اعمال انسان را نابود نمی‌کند.

با توجه به این‌که مقایسه یا ارزیابی، فقط در میان نیکی‌ها و بدی‌هایی است که از شرک اکبر، پایین‌ترند، این دیدگاه، تقویت می‌شود؛ زیرا شرک اکبر با هیچ چیزِ دیگری، قابل مقایسه نیست و با وجود شرک اکبر، هیچ عملی که سودمند باشد، باقی نمی‌ماند». [پایان سخن سعدی]

 چگونگی شناخت شرک اصغر:

شرک اصغر، بنا بر آموزه‌ها و متون دینی، نشانه‌ها و دلایلی دارد که شناخت آن را برای ما آسان می‌کند؛ همان‌گونه که در پاره‌ای از متون دینی، از برخی از کارهای حرام، به عنوان «شرک اصغر» یاد شده است. چنان‌که در «مسند» از یزید بن هاد از عمرو از محمود بن لبیدt روایت است که پیامبرص فرمود: «إنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمْ الشِّرْكُ الْأَصْغَرُ». یعنی: «یکی از بزرگ ترین نگرانی‌های من برای شما، شرک اصغر است». به عبارت دیگر از این می‌ترسم که گرفتار شرک اصغر شوید. پرسیدند: ای رسول‌خدا! شرک اصغر چیست؟ فرمود: «ریا».

نمونه‌ی دیگری که می‌توانیم با آن، شرک اصغر را بشناسیم، این است که واژه‌ی «شرک» در متون دینی، به صورت نکره یا بدون «الف» و «لام» که حروف معرفه هستند، ذکر شده باشد؛ مانند این حدیث که امام احمد در «مسند» خود و ابوداود، ترمذی و ابن‌ماجه از طریق سلمه بن کهیل از عیسی بن یونس از زر بن حبیش از عبدالله بن مسعودt نقل کرده‌اند که پیامبرص سه بار فرمود: «الطِّيَرَة شِرْكٌ، وَمَا مِنَّا إِلاَّ وَلَكِنَّ اللَّه يُذْهِبهُ بِالتَّوَكُّلِ».[13] یعنی: «بدشگونی شرک است». ابن‌مسعودt در ادامه افزود: «هیچ کس از ما نیست که فالِ بد نزده باشد؛ ولی الله، این حالت را با توکل از میان می‌برد». به‌هر حال از آن‌جا که واژه‌ی «شرک» در این روایت به صورت نکره آمده، پس منظور، شرک اصغر است.

و از دیگر نشانه های شرک اصغر، این است که صحابهy از آن، به‌عنوان شرک اصغر یاد کرده باشند؛ یعنی شرکی که بنده را از دایره‌ی اسلام اخراج نمی‌کند.

روش دیگر برای بازشناسی شرک اصغر، جمع‌بندی و ارزیابی متون و داده‌های دینی است.

 انواع شرک اصغر:

اول: شرک ظاهر (نمایان)

شرکی است که در گفتار و کردار، نمایان می‌شود که از آن به شرک گفتاری (لفظی) و عملی، یاد می‌کنیم. شرک لفظی، مانند سوگند به نام غیر الله؛ چنان‌که احمد، ابوداود، ترمذی و دیگران از سعد بن عبیده روایت کرده‌اند: ابن‌عمر رضی‌الله‌عنهما از مردی شنید که می‌گفت: «سوگند به کعبه...». ابن‌عمرt به او فرمود: از رسول‌اللهص شنیدم که می‌فرمود: «مَنْ حَلَفَ بِغَيْرِ اللَّه فَقَدْ أَشْرَكَ». یعنی: «کسی که به غیرالله سوگند یاد کند، شرک ورزیده است».

و اما نمونه‌ای دیگر از شرک لفظی، گفتنِ این عبارت است: «آن‌چه الله و تو بخواهید». زیرا امام احمد، ابن‌ماجه، و نسائی در «الکبری» از یزید بن اصم روایت کرده‌اند که: ابن‌عباس رضی‌الله‌عنهما گوید: مردی نزد پیامبرص آمد و ضمن سخن گفتن با ایشان، گفت: «آن‌چه الله بخواهد و آن‌چه شما بخواهید». پیامبرص فرمود: «وَيلکَ أَجَعَلَتْنِي وَاللَّه عَدْلاً، قُلْ: مَا شَاءَ اللَّه وَحْدَهُ». یعنی: «وای بر تو! آیا مرا همتای الله قرار می‌دهی؟ بگو: آن‌چه الله یکتا بخواهد».

لذا درست این است که گفته شود: «آن‌چه الله یکتا بخواهد» یا «آن‌چه الله بخواهد، سپس آن‌چه شما بخواهید یا آن‌چه میلِ شما باشد». هم‌چنین «اگر اراده الله سپس فلانی نبود» یعنی در عباراتی که به‌کار می‌بریم، باید خواسته‌ی مخلوق، تابعِ اراده‌ی الهی باشد، نه این‌که خواسته‌ی مخلوق با اراده‌ی خالق، ذکر شود؛ چنان‌که الله متعال می‌فرماید:

﴿$tBuﷺ‬ tbrâä!$t±n@ HwÎ) bﷺ‬& uä!$t±o„ ª!$# >u‘ šúüÏJn=»yèø9$# ÇËÒÈ﴾ [تکویر:29]

و شما (پیمودن راه مستقیم یا هر چیزِ دیگری را) نمی‌خواهید مگر آن‌که الله، پروردگار جهانیان بخواهد و اراده کند.

در این مورد، اصل بر این است که شرک اصغر است؛ ولی گاه بر اساسِ قصد و اراده‌ی گوینده‌اش به شرک اکبر می‌انجامد؛ یعنی اگر قصد گوینده، این باشد که مخلوقی را به‌سانِ الله، تعظیم کند، مرتکب شرک اکبر شده است.

و اما شرکِ عملی، مانندِ پوشیدنِ حلقه یا دست‌بند یا گردن‌بند و امثال آن به‌قصد دفع بلا و نیز آویختن مُهره، و تعویذ برای دفع زخم چشم؛ زیرا احمد از دخین از عقبه به‌صورت مرفوع، روایت کرده است: «مَن تَعَلَّق تَمِيمَة، فقد أشرك». یعنی: «هرکس، برای دفع زخم چشم، چیزی (چون مُهره یا تعویذ به گردن یا دست خود) ببندد، شرک ورزیده است».

نکته: اگر کسی، چنین چیزهایی را اسباب دفع بلا بداند، مرتکب شرک اصغر شده است، اما اعتقاد به این‌که چنین چیزهایی (مُهره، تعویذ و امثال آن) خود، بلاگردان هستند و دفع بلا می‌کنند، این، شرک اکبر است.

دوم: شرک خفی (پنهان) و خطرات آن

شرکی است که در قصد اراده یا نیت بنده، وجود دارد؛ مانندِ ریا و قصد خودنمایی به دیگران. مثلِ کسی که عبادتی چون نماز یا قرائت قرآن را به‌خوبی یا بهتر انجام دهد تا دیگران، از او تعریف و تمجید کنند! صاحب «مسند» ازیزید بن هاد از عمرو از محمود بن لبیدt روایت کرده است: رسول‌اللهص فرمود: «إنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمْ الشِّرْكُ الْأَصْغَرُ». یعنی: «یکی از بزرگ ترین نگرانی‌های من برای شما، شرک اصغر است». به عبارت دیگر از این می‌ترسم که گرفتار شرک اصغر شوید. پرسیدند: ای رسول‌خدا! شرک اصغر چیست؟ فرمود: «ریا».

کم‌تر کسی از این نوع شرک، نجات می‌یابد؛ ابن‌القیم رحمه‌الله گفته است: «این نوع شرک، دریای پرتلاطمی است که ساحل ندارد و کم‌تر کسی از آن رهایی می‌یابد؛ لذا کسی که با عملش، چیزی جز رضایت الله را طلب کند و قصدش چیزی جز نزدیکی جستن به الله یا برخورداری از پاداش الهی باشد، در قصد و نیت خود، به الله شرک آورده است». یکی از عارفان[14] در این‌باره گفته است: «ریا، از زیان‌بارترین عوامل درونی و نفسانی هلاکت است که کاملاً پوشیده می‌باشد و علما، عابدان و کسانی که آستین همت برای پیمودن راه آخرت بالا زده‌اند، به این بلای بزرگ دچار می‌شوند؛ زیرا هرچند بر خواسته‌ها و امیال نفسانی خویش چیره می‌شوند و نفس را از شهوت‌ها و امیال نادرست، بازمی‌دارند و آن را در برابر شبهات حفاظت می‌کنند و در نتیجه نفس آن‌ها از طمع در گناهان ظاهری، عاجز و درمانده می‌گردد، ولی نفس سرکش دوست دارد با اظهار علم و عمل، آسوده شود؛ در نتیجه برای رهایی از سختی‌های مجاهدت، به لذتِ محبوب شدن در نزد خلق می‌اندیشد و به این‌که الله، علم و عملش را می‌داند، قناعت نمی‌کند و از تعریف و تمجید مردم، خشنود می‌شود و به این‌که فقط ستوده‌ی پروردگار مردم باشد، قانع نمی‌گردد. از این‌رو دوست دارد او را بستایند، خدمتش کنند، گرامی‌اش بدارند و او را در هر محفل و انجمنی، در صدر مجلس بنشانند؛ بدین‌سان نفس سرکش، به بدترین شهوت و بزرگ‌ترین لذت گرفتار می‌شود و گمان می‌برد که زندگی‌اش با محبت الله و عبادت او، سپری می‌گردد، حال آن‌که این شهوتِ پنهان که اندیشه‌های ژرف نیز از درک آن ناتوان هستند، زندگی‌اش را اشغال کرده و او را در جرگه‌ی منافقان قرار داده است و خودش گمان می‌کند که جزو بندگان مقرّب خداست!»

این نوع شرک، بسیار ظریف و باریک است و شیطان، سهم فراوانی در این زمینه نسبت به بنده‌ی مسلمان دارد و عابدان و پارسایان را نیز در این وادی، می‌لغزاند؛ لذا پایِ  بسیاری از مردم در این راه می‌لغزد و به بی‌راهه می‌روند؛ بدین‌سان که برخی از آن‌ها که به تعریف و تمجید دیگران، علاقه‌ دارند و از نکوهش آنان، هراسان هستند، هیچ بهره‌ای از اعمالشان در آخرت، نمی‌برند و برخی هم از ترس ریا و خودنمایی، عبادت و نیکوکاری را ترک می‌کنند؛ لذا بی‌بهره‌اند!

برخی از این افراد، به‌اندازه‌ای در پرهیز از این نوع شرک  زیاده‌روی کرده‌اند که به‌قصد، و برای این‌که دیگران، آنان را نکوهش کنند، به کارهایی روی آورده‌اند که سرزنش سایر مردم را در پی داشته است؛ حتی به «ملامیه»، یعنی توبیخ‌شدگان،  شهرت یافته‌اند؛ زیرا قصدشان این بوده است که در برابر ریاکاران قرار بگیرند. حق و حقیقت، نه این است و نه آن؛ بلکه حقیقت، به اخلاص نیت و کثرت کارهای نیک فرامی‌خواند؛ و اخلاص، حقیقتِ دین و کلیدِ دعوت انبیاست. اللهﷻ‬ می‌فرماید:

﴿!$tBuﷺ‬ (#ÿﷺ‬âÉDé& žwÎ) (#ﷺ‬߉ç6÷èu‹Ï9 ©!$# tûüÅÁÎ=øƒèC ã&s! tûïÏe$!$# uä!$xÿuZãm﴾ [بینه:5]

و فرمان نیافتند جز آن‌که الله را مخلصانه و بر پایه‌ی آیین توحیدی، در حالی عبادت کنند که دین و عبادت را ویژه‌ی او بدانند.

 حالت های واردن شدن ریاء در کارها و حکم هر کدام:

عمل ریاکارانه، چندین حالت دارد که حافظ ابن‌رجب در «جامع العلوم و الحکم» ذکر کرده که خلاصه‌اش، این است:

حالت اول: عمل‌کننده از همان ابتدا، اصلِ عبادتش را برای غیرالله، قرار می‌دهد و قصدش از عبادت، فقط دست‌یابی به کالای دنیا باشد. این، عملِ منافقان است و امکان ندارد که مؤمن یا مسلمان، مرتکب چنین عملی شود؛ زیرا این، یکی از ویژگی‌های اصلی منافقان است. اللهﷻ‬ می‌فرماید:

﴿¨bÎ) tûüÉ)Ïÿ»uZßJø9$# tbqããω»sƒä† ©!$# uqèduﷺ‬ öNßgããω»yz #sŒÎ)uﷺ‬ (#þqãB$s% ’n<Î) Ío4qn=¢Á9$# (#qãB$s% 4’n<$|¡ä. tbrâä!#tãƒ }¨$¨Z9$# Ÿwuﷺ‬ šcrãä.õ‹tƒ ©!$# žwÎ) WxŠÎ=s% ÇÊÍËÈ﴾ [نساء:142]

منافقان (به پندار خود) الله را می­فریبند؛ و الله، کیفر نیرنگشان را به خودشان باز می­گرداند. و هنگامی که به نماز می­ایستند، از روی تنبلی (به نماز) می­ایستند و در برابر مردم ریا و خودنمایی می­کنند و الله را جز اندکی یاد نمی­کنند.

مسلمان، درباره‌ی باطل بودن چنین عملی، شک ندارد؛ چنین عملی، از اساس، باطل می‌باشد و کسی که با چنین نیتی عبادت می‌کند، سزاوار خشم و مجازات الهی است.

حالت دوم: از همان ابتدا، در عملی که برای خداست، ریا وجود دارد. متون و داده‌های دینی، نشان‌گر این است که چنین عملی، باطل می‌باشد. در «صحیح مسلم» از علاء بن عبدالرحمن از پدرش از ابوهریرهt روایت است که پیامبرص فرمود: «إنّ الله قال: أنا أغنی الشُّرَکاء عَنِ الشِّرکِ، مَن عَمِلَ عَمَلاً أَشرَکَ فِيهِ مَعِيَ غَيرِی تَرَکتُه وَشِرکَهُ».[15] یعنی: «الله فرموده است: من، بر خلاف شریکان، به‌طور مطلق از شرک بی‌نیازم؛ هر کس، عملی انجام دهد و در آن عمل شریکی را با من قرار دهد، او را با شرکش (عمل شرک‌آمیزش) وامی‌‌گذارم».

لذا هر عملی که آمیخته به ریا باشد، باطل است و هیچ اختلافی درباره‌ی باطل بودن چنین عملی، از هیچ‌یک از سلف صالح، سراغ نداریم؛ گرچه متأخرین در این باره اختلاف نظر دارند.

حالت سوم: ابتدا عمل برای الله انجام می‌شود، ولی بعد ریا به آن راه می‌یابد؛ لذا اگر قصدی در کار نباشد و این نیت، به ذهن عمل‌کننده خطور کند و او، آن را دفع نماید، همه‌ی علما اتفاق نظر دارند که اشکالی در نیت و عملش وارد نمی‌شود؛ اما اگر به این حالت ادامه دهد، آیا عملش باطل می‌شود یا خیر؟ و آیا به‌خاطرِ اصل نیتش که پاک و خالصانه بوده است، پاداش می‌یابد؟ علمای سلف در این‌باره اختلاف نظر داشته‌اند؛ امام احمد و ابن‌جریر طبری به این موضوع پرداخته‌اند و امید است که عملش، باطل نشود و عمل‌کننده به‌خاطر اصلِ نیتش، پاداش بیابد.

همین تقسیم‌بندی درباره‌ی ریا، از سهل بن عبدالله تستری رحمه‌الله نیز روایت شده است؛ وی، می‌گوید:

«ریا سه حالت دارد:

اول: شخص، اصلِ نیتش را از عملی که انجام می‌دهد، برای غیرالله قرار می‌دهد و چنین وانمود می‌کند که عملش برای اللهﷻ‬ می‌باشد؛ این گونه‌ای از نفاق و شک و تردید در ایمان است.

دوم: عملی را برای الله، آغاز می‌کند، ولی همین‌که کسی از عملش آگاه می‌شود، با نشاط و چالاکی بیش‌تری به آن کار می‌پردازد و آن را بهتر، انجام می‌دهد.

سوم: عملی را با اخلاص آغاز می‌کند و با اخلاص به پایان می‌رساند؛ ولی بعد که او را به‌خاطر این عمل می‌ستایند، به تعریف و تمجید دیگران، خرسند می‌شود. این، همان ریاست که الله متعال، از آن منع فرموده است». [پایان سخن تستری].

 حکم خودداری از کار نیک از ترس اینکه ریا باشد

نکته: چه‌بسا خودداری از کارهای نیک از ترس این‌که ریا باشد، ممکن است ریا به‌شمار بیا‌ید. بیهقی در «شعب الایمان» آورده است: محمد بن عبدویه می‌گوید: از فضیل بن عیاض شنیدم که می‌گفت: «ترکِ عمل به‌خاطر مردم، ریاست و انجام یک عمل برای مردم، شرک می‌باشد؛ و اخلاص، این است که اللهﷻ‬ تو را از این دو، حفظ کند».

نووی رحمه‌الله می‌گوید: «سخنش بدین معناست که اگر کسی، قصد انجام عملی را داشته باشد، ولی از ترس نگاه مردم و ریا،  آن عمل را ترک کند، چنین شخصی، ریاکار است؛ زیرا عمل نیکی را به‌خاطر مردم ترک کرده است. اما پسندیده است که اعمال نفل را در انظار مردم انجام ندهد تا در خلوت و تنهایی، به انجامِ آن‌ها بپردازد؛ مگر این‌که عملِ واجب یا فرضی باشد، مثل زکات؛ یا آن شخص، جزو علما و افرادی است که مردم از او الگوبرداری می‌کنند. در این صورت بهتر است که عملش را آشکارا انجام دهد».

 ناقض دوم: [کسی که میان خود و الله، واسطه‌هایی قرار دهد، آن‌ها را بخواند و از آنان درخواست شفاعت کند و بر آن‌ها توکل نماید، به‌اجماع، کافر است]

این به عنوان یکی از نواقض اسلام، جزو مواردی است که کفار قریش، به آن گرفتار شده بودند؛ چنان‌که به‌رغم ایمانی که به ربوبیت و خالق بودن اللهﷻ‬ داشتند، واسطه‌هایی را با او شریک می‌ساختند و ادعا می‌کردند که این عمل را برای نزدیکی به اللهﷻ‬ انجام می‌دهند. الله متعال درباره‌ی آنان می‌فرماید:

﴿$tB öNèd߉ç6÷ètR žwÎ) !$tRqç/Ìhs)ã‹Ï9 ’n<Î) «!$# #’s"ø9ã—﴾ [زمر:3]

(می‌گفتند:) ما آنان را عبادت و پرستش نمی‌کنیم مگر برای آن‌که (واسطه‌‌ی ما باشند و) ما را به الله نزدیک کنند.

و می‌فرماید:

﴿šcr߉ç7÷ètƒuﷺ‬ `ÏB Âcrߊ «!$# $tB Ÿw öNèd•ŽÛØo„ Ÿwuﷺ‬ óOßgãèxÿZtƒ šcqä9qà)tƒuﷺ‬ ÏäIwàs¯»yd $tRàs¯»yèxÿä© y‰YÏã «!$#﴾ [یونس:18]

و جز الله چیزهایی را می‌پرستند که نه زیانی به آنان می‌رسانند و نه سودی؛ و می‌گویند: «این‌ها، شفیعان (واسطه‌های) ما نزد الله هستند».

شرک در ربوبیت به این ‌صورت که شخصی به دو خالق شبیه به هم در افعال و صفات اعتقاد داشته باشد، ممتنع می‌باشد. البته برخی از مشرکان، به معبودان خود ویژگی‌هایی چون تصرف در هستی داده‌اند و شیطان، کردار بدشان را در نظر آنان آراسته و متناسب با عقل و خرد هر گروه و طایفه‌ای، عقلشان را به‌بازی گرفته است؛ لذا برخی در تعظیم مردگانشان دچار شرک شده‌اند و گروهی با اخترها و ستارگان، مشرک گشته‌اند و عده‌ای هم مجسمه‌ها و بت‌هایی را بر اساس خیال‌ها و تصورات واهی خود، به شکل معبودانی چون صالحان و ستارگان، ساخته و پرداخته‌اند و بدین ترتیب شیطان، این اندیشه‌ی باطل را برایشان آراسته که این‌ها، واسطه‌هایشان نزد الله متعال هستند و به‌واسطه‌ی این‌ها، مشکلات و نیازهایشان برطرف می‌شود!

این، یکی از مسایلی است که انسان را از دایره‌ی اسلام، اخراج می‌کند و امروزه بسیاری از کسانی که نام اسلام را با خود یدک می‌کشند، به این شرک، مبتلا شده‌اند و میان خود و الله، واسطه‌هایی قرار می‌دهدن. این، همان شرکی است که کفار قریش به آن دچار شده بودند. این دسته از مسلمانانِ اسمی، گمان می‌کنند که رسالت محمدص را تصدیق کرده‌اند و مدعی پیروی از او هستند، حال آن‌که به‌شدت از راه و روش پیامبران، فاصله دارند؛ زیرا پیامبر این امت، به مقابله با این شرک قریشیان پرداخت و آن‌ها را مشرک و کافر نامید و برایشان روشن ساخت که آن‌ها، معبودانی جز الله را می‌پرستند؛ معبودانی که مالک هیچ نفع و ضرری برای آنان نبودند. الله متعال می‌فرماید:

﴿È@è% (#qãã÷Š$# šúïÏ%©!$# LäêôJtãy— `ÏiB Èbrߊ «!$# ( Ÿw šcqà6Î=ôJtƒ tA$s)÷WÏB ;o§‘sŒ †Îû ÏNºuq»yJ¡¡9$# Ÿwuﷺ‬ ’Îû ÇÚö‘F{$# $tBuﷺ‬ öNçlm; $yJÎgŠÏù `ÏB 78÷ŽÅ° $tBuﷺ‬ ¼çms9 Nåk÷]ÏB `ÏiB 9ŽÎgsß ÇËËÈ Ÿwuﷺ‬ ßìxÿZs? èpyè»xÿ¤±9$# ÿ¼çny‰YÏ㠞wÎ) ô`yJÏ9 šcόﷺ‬& ¼çms9 4 #Ó¨Lym #sŒÎ) tíÌh“èù `tã óOÎgÎ/qè=è% (#qä9$s% #sŒ$tB tA$s% öNä3š/u‘ ( (#qä9$s% ¨,ysø9$# ( uqèduﷺ‬ ’Í?yèø9$# 玍Î6s3ø9$# ÇËÌÈ﴾ [سبأ:22-23]

بگو: کسانی را که جز الله (فریادرس خویش) می‌پندارید، بخوانید؛ هم‌سنگ ذره‌ای را در آسمان‌ها و زمین مالک نیستند و در تدبیر آسمان و زمین، هیچ دخالت و مشارکتی  ندارند و (پروردگار) از میان آن‌ها هیچ پشتیبان و یاری‌دهنده‌ای ندارد. و در نزد او هیچ شفاعتی، سودمند نمی باشد ، جز شفاعت کسی که به او اجازه داده باشد. و چون اضطراب و دلهره از دل‌هایشان زدوده شود، می‌گویند: پروردگارمان چه فرمود؟ پاسخ می‌دهند: حق (گفت) و او، بلندمرتبه‌ی بزرگ است.

و می‌فرماید:

﴿ö@è% OçF÷ƒuätsùﷺ‬& $¨B tbqããô‰s? `ÏB Èbrߊ «!$# ÷bÎ) u’ÎTyŠ#u‘ﷺ‬& ª!$# AhŽÛØÎ/ ö@yd £`èd àM»xÿϱ»x. ÿ¾ÍnÎhŽàÑ ÷ﷺ‬ﷺ‬& ’ÎTyŠ#u‘ﷺ‬& >pyJômtÎ/ ö@yd  Æèd àM»s3Å¡ôJãB ¾ÏmÏGuH÷qu‘ 4 ö@è% zÓÉ<ó¡ym ª!$# ( Ïmø‹n=tã ã@ž2uqtGtƒ tbqè=Ïj.uqtGßJø9$# ÇÌÑÈ﴾ [زمر:38]

بگو: آیا درباره‌ی معبودانی که جز الله می‌پرستید، هیچ اندیشیده‌اید که اگر الله زیانی برای من بخواهد، آیا آن‌ها می‌توانند زیان و آسیب او را از من دور کنند یا اگر رحمت و بخشایشی برای من بخواهد، آیا آن‌ها می‌توانند رحمتش را از من باز دارند؟ بگو: الله، برایم کافی‌ است و توکل‌کنندگان تنها بر او توکل می‌کنند.

و می‌فرماید:

﴿(#ﷺ‬ä‹sƒªB$#uﷺ‬ `ÏB Âcrߊ «!$# ZpygÏ9#uä (#qçRqä3u‹Ïj9 öNçlm; #x“Ïã ÇÑÊÈ žxx. 4 tbrãàÿõ3u‹y™ öNÍkÌEyŠ$t7ÏèÎ/ tbqçRqä3tƒuﷺ‬ öNÍköŽn=tã #ƒ‰ÅÊ ÇÑËÈ﴾ [مریم:81-82]

و معبودانی جز الله برگزیدند تا مایه‌ی عزتشان باشند. چنین نیست؛ بلکه عبادتشان را انکار خواهند کرد و دشمنشان خواهند شد.

این‌ها، با این‌که قبول داشتند که الله، خالق است و کسی جز او توانایی آفریدن، روزی دادن، زنده کردن و میراندن ندارد، ولی در جرگه‌ی مسلمانان و موحدان قرار نگرفتند و مشرک بودند. اینک نیز بسیاری از کسانی که مسلمان نامیده می‌شوند، از مشرکان پیروی می‌کنند و مزارها، ضریح‌ها و قبرها را تعظیم می‌نمایند و با نذر و قربانی به آن‌ها نزدیکی می‌جویند و رفع نیازهایشان را از آنان درخواست می‌کنند و آن‌ها را واسطه‌ی میان خود و الله می‌پندارند؛ مانند کفار قریش که همین روی‌کرد را داشتند، در صورتی که این، شرک به الله متعال است. سببش، این است که این‌ها در عمل، خالق را همانندِ مخلوق می‌دانند. شیخ‌الاسلام ابن‌تیمیه می‌گوید: «و اگر واسطه‌هایی میان خود و الله، قرار دهید، در حقیقت آن‌ها را به‌سان دربان‌ها یا افرادی پنداشته‌اید که میان شاه و مردم، قرار دارند؛ بدین‌صورت که این واسطه‌ها، درخواست‌ها مردم را نزد الله می‌برند و به‌واسطه‌ی این‌هاست که اللهﷻ‬ به امور بندگانش رسیدگی می‌کند و به آن‌ها روزی می‌دهد. یعنی مردم، درخواست‌ها را به این واسطه‌ها می‌دهند و واسطه‌ها نیز درخواست مردم را به الله می‌رسانند! درست مانند افرادی که به شاه نزدیکند و از این‌رو واسطه‌های میان شاه و مردمش هستند؛ لذا مردم خواسته‌های را به‌طور مستقیم، نزد شاه نمی‌برند و از روی ادب، درخواست‌های خود را به واسطه‌ها یا نزدیکان شاه تقدیم می‌کنند و بر این باورند که استفاده از واسطه‌ها، آنان را زودتر به خواسته‌هایشان می‌رساند؛ زیرا واسطه‌ها، از خودِ درخواست‌کننده به شاه نزدیک‌ترند. لذا کسی که بدین‌سان کسانی را میان خود و الله، واسطه قرار دهد، کافر و مشرک است؛ از او خواسته می‌شود که از این رویه و پندار توبه کند، وگرنه، کشته می‌شود. این‌ها، مخلوقاتی را شبیه و همانند الله می‌پندارند و آن‌ها را همتای اللهﷻ‬ قرار می‌دهند».[16]

مشرکان، این واسطه‌ها را بدین امید در میان خود و الله قرار می‌دهند که از شفاعت و سفارش واسطه‌ها در نزد اللهﷻ‬ برخوردار شوند؛ یعنی معتقدند که این واسطه‌ها، برای آن‌ها نزد الله متعال سفارش می‌کنند. اللهﷻ‬ برهان مشرکان را در شرکشان، بیان نموده و فرموده است:

﴿$tB öNèd߉ç6÷ètR žwÎ) !$tRqç/Ìhs)ã‹Ï9 ’n<Î) «!$# #’s"ø9ã—﴾ [زمر:3]

(مشرکان می‌گویند: ) ما آنان را عبادت و پرستش نمی‌کنیم مگر برای آن‌که (واسطه‌‌ی ما باشند و) ما را به الله نزدیک کنند.

و فرموده است:

﴿šcqä9qà)tƒuﷺ‬ ÏäIwàs¯»yd $tRàs¯»yèxÿä© y‰YÏã «!$#﴾ [یونس:18]

و می‌گویند: «اینها شفیعان ما نزد الله هستند».

شفاعت یا سفارشی که مشرکان به آن امیدوارند، هیچ پایه و اساسی ندارد؛ یعنی هرگز تحقق نمی‌یابد. الله متعال می‌فرماید:

﴿ö‘É‹Rﷺ‬&uﷺ‬ ÏmÎ/ tûïÏ%©!$# tbqèù$sƒs† bﷺ‬& (#ÿﷺ‬ãt±øtä† 4’n<Î) óOÎgÎn/u‘   }§øŠs9 Oßgs9 `ÏiB ¾ÏmÏRrߊ @’Í<uﷺ‬ Ÿwuﷺ‬ Óì‹Ïÿx© öNßg¯=yè©9 tbqà)­Gtƒ ÇÎÊÈ﴾ [انعام:51]

و با این قرآن، کسانی را که می­ترسند از اینکه به پیشگاه پروردگارشان گرد آورده شوند هشدار بده، که جز الله هیچ دوست و شفاعت ‌کننده­ای ندارند.

و می‌فرماید:

﴿$yg•ƒﷺ‬'¯»tƒ tûïÏ%©!$# (#þqãZtB#uä (#qà)ÏÿRﷺ‬& $£JÏB Nä3»oYø%y—u‘ `ÏiB È@ö7s% bﷺ‬& u’ÎAù'tƒ ×Pöqtƒ žw ÓìøŠt/ ÏmŠÏù Ÿwuﷺ‬ ×'©#äz Ÿwuﷺ‬ ×pyè»xÿx© 3 tbrãÏÿ»s3ø9$#uﷺ‬ ãNèd tbqãKÎ=»©à9$# ÇËÎÍÈ﴾ [بقره:254]

ای مؤمنان! از آنچه نصیبتان کرده­ایم، انفاق کنید؛ پیش از آن‌که روزی فرا رسد که در آن هیچ داد و ستد و هیچ دوستی و شفاعتی نیست. و کافران، خود، ستمکارند.

الله متعال خبر داده است شفاعتی که این‌ها از واسطه‌های خود انتظار دارند، روز قیامت به‌انجام نمی‌رسد و این امید بی‌اساسشان به افسوس و حسرتی برای ان ها تبدیل می‌شود؛ لذا می‌گویند:

﴿$yJsù $uZs9 `ÏB tûüÏèÏÿ»x© ÇÊÉÉÈ Ÿwuﷺ‬ @,ƒÏ‰|¹ 8LìÏHxq ÇÊÉÊÈ﴾ [شعراء: 100-101]

و اينك نه شفاعت‏كننده‏اى داريم و نه هیچ دوست صميمى و مهربانی.

 شفاعت در کتاب الله و سنت پیامبرص به دو صورت آمده است:

یکم: شفاعت نفی‌شده، یعنی شفاعتی که از غیرالله درخواست می‌شود، آن‌هم درباره‌ی چیزهایی که فقط در گستره‌ی قدرت و توانایی الله متعال است. الله متعال، این نوع شفاعت را نفی نموده و بیان فرموده است شفاعت باطل و بی‌پایه‌ای است که به‌انجام نمی‌رسد؛ همان‌گونه که پیش‌تر در آیات مذکور، بیان شد.

 شرط های شفاعت ثابت شده

دوم: شفاعت ثابت‌شده، یعنی شفاعتی که اللهﷻ‬ اجازه می‌دهد و تنها از خودِ الله متعال درخواست می‌شود؛ این شفاعت، ویژه‌ی مؤمنان و موحدان می‌باشد و الله متعال، از تحقق آن خبر داده است، البته با دو شرط:

شرط نخست: این است که الله متعال، برای شفاعت‌گر، اجازه‌ی شفاعت دهد؛ چنان‌که می‌فرماید:

﴿`tB #sŒ “Ï%©!$# ßìxÿô±o„ ÿ¼çny‰YÏ㠞wÎ) ¾ÏmÏRøŒÎ*Î/﴾ [بقره:255]

هیچکس نمی­تواند نزدش شفاعت کند مگر به اِذنش.

شرط دوم: رضایت پروردگار از کسی که برایش شفاعت می‌شود؛ یعنی اذن الهی برای شفاعت‌شونده؛ همان‌گونه که می‌فرماید:

﴿Ÿwuﷺ‬ šcqãèxÿô±o„ žwÎ) Ç`yJÏ9 4Ó|Ós?ö‘$#﴾ [انبیاء:28]

و جز برای کسی که پروردگار رضایت دهد، شفاعت نمی‌کنند.

الله متعال، این دو شرط را با هم نیز ذکر نموده و فرموده است:

﴿* /x.uﷺ‬ `ÏiB 77n=¨B ’Îû ÏNºuq»yJ¡¡9$# Ÿw ÓÍ_øóè? öNåkçJyè»xÿx© $º«ø‹x© žwÎ) .`ÏB ω÷èt/ bﷺ‬& tbsŒù'tƒ ª!$# `yJÏ9 âä!$t±o„ #ÓyÌötƒuﷺ‬ ÇËÏÈ﴾ [نجم:26]

و چه بسیار فرشتگانی که در آسمان‌ها هستند و شفاعتشان هیچ سودی نمی‌بخشد مگر پس از اذن الله برای هر کس که بخواهد و برای هرکس که الله بپسندد (و راضی شود).

 ناقض سوم: [حکم کسی که مشرکان را کافر نداند یا در کفرشان شک کند یا مذهب و آیین آنان را درست بپندارد]

واجب است کسانی چون اهل کتاب، مشرکان، ملحدان، مرتدان (ازدین‌برگشته‌ها) و امثال آنان را که الله متعال به کفرشان تصریح کرده است، به‌طور قطع کافر بدانیم و این، لازمه‌ی توحید است؛ زیرا توحید، دو جنبه‌ی اساسی دارد:

یکم: کفر به طاغوت.

دوم: ایمان به الله.

این، معنای کلمه‌ی توحید (لااله‌الاالله) می‌باشد؛ یعنی معبود برحق و راستینی جز الله وجود ندارد.

عبارت «لااله»، بمعنی کفر به طاغوت است و نشان‌گر این است که هیچ‌کس و هیچ‌چیز، شایسته‌ی عبادت نیست و «الاالله»، ایمان به الله متعال است و نشان می‌دهد که تنها الله یکتا، شایسته‌ی بندگی است. لذا هر چیز و هرکسی که جز الله، پرستش شود، طاغوت است و لازمه‌ی توحید، کفر به طاغوت و ایمان به اللهﷻ‬ می‌باشد. الله متعال، این دو نکته‌ی مهم را درباره‌ی توحید و ایمان، بیان نموده و بیان فرموده است:

﴿`yJsù öàÿõ3tƒ ÏNqäó»©Ü9$$Î/ -ÆÏB÷sãƒuﷺ‬ «!$$Î/ ωs)sù y7|¡ôJtGó™$# Íouﷺ‬óãèø9$$Î/ 4’s+øOâqø9$# Ÿw tP$|ÁÏÿR$# $olm;﴾ [بقره:256]

هرکس، به طاغوت و معبودان باطل کفر ورزد و به الله ایمان بیاورد، به دستاویز محکم و ناگسستنیِ ایمان چنگ زده است که هیچگاه گسسته نمی‌شود.

لذا کسی که مشرکان یا اهل کتاب را کافر نداند یا با وجودی که کفرشان، روشن است و شکی در آن وجود ندارد، از تکفیرشان خودداری کند، در حقیقت به الله و کتابش و به رسول‌اللهص کفر ورزیده و جهانی بودن یا فراگیر بودن دعوت و رسالت پیامبرص را برای همه‌ی مردم، انکار کرده و مرتکب یکی از نواقض اسلام شده است؛ این، به‌اجماع مسلمانان، نقض اسلام است. لذا هر مسلمانی باید کسانی را که اللهﷻ‬ به کفرشان تصریح کرده، کافر بداند و قاطعانه تکفیرشان کند.

قاضی عیاض می‌گوید: «ما، ملت‌های غیرمسلمان و هرکسی را که غیرمسلمانان را کافر نمی‌داند یا در کفرشان شک دارد و یا آیینشان را درست می‌پندارد، کافر می‌دانیم؛ هرچند ادعا کند که مسلمان است و به باطل بودن سایر آیین‌ها معتقد باشد؛ ولی از آن‌جا که در ظاهر و برخلاف باور درونی‌اش، غیرمسلمانان را کافر ندانسته است، خود نیز کافر می‌باشد».[17] بنابراین از باب اولی، در کفر کسی که می‌گوید: «یهود و نصارا، صاحبان شریعتی آسمانی هستند که چون در نتیجه‌ی اجتهادشان، چنین دیدگاه‌هایی دارند، پس برحقند، نه باطل»، کافر می‌باشد و به الله متعال کفر ورزیده است؛ مانند کسی که می‌گوید: «اگر کسی بخواهد دین یهودیان یا نصارا و یا دین اسلام را برگزیند، اختیار با  خود اوست؛ زیرا همه‌ی این‌ها، برحق و درست‌اند»؛ چنین شخصی، کافر است.

برخی از ملحدان گذشته مانند ابن‌سبعین، ابن‌هود، تلمسانی و... همین دیدگاه را داشته‌اند؛ چنان‌که می‌گفتند: هر شخصی، مجاز است که دین یهودیان یا نصرانی‌ها را برگزیند؛ همان‌گونه که می‌تواند آیین اسلام را قبول کند و این را هم‌سان گرایش پیروان مذاهب چهارگانه به مذاهبشان می‌دانند و می‌گویند: همه‌ی این‌ها، راه‌هایی است که به خداوند می‌رسد!

 دعوت به سوی آزادی و وحدت بین ادیان و حکم آن

امروزه این نقض آشکار اسلام، به نام آزادی ادیان، رواج و گسترش فراوانی یافته است و بسیاری از کسانی که پروردگار متعال، بینش و بصیرتشان را واژگون نموده، فریاد آزادی، وحدت و تقریب ادیان را سر می‌دهند و همه‌ی ادیان را برحق می‌پندارند و گمان می‌کنند که به‌طور مطلق هیچ دشمنی و مشکلی در میان مسلمانان و ملت‌های کفر وجود ندارد. این‌ها، پرداختن به این موضوع را به عنوان یکی از نواقض اسلام و تبیین آن را برای مردم، تحجر، سرسختی، نژادگرایی و برافروختن آتش دشمنی و عداوت در میان ملت‌ها می‌دانند. در صورتی که این پندار، کفر آشکار و ارتدادی واضح می‌باشد که اساسِ اسلام را هدف قرار داده و فراخوانی مغایر با توحید و مخالفت با دعوت انبیاست. در این میان عبارت‌های گوناگونی برای عدم تکفیر مشرکان و اهل کتاب یا ایجاد شک و تردید در کفرشان، به‌کار می‌‌برند تا به گمان خویش، مردم را یک‌پارچه بسازند و کدورت‌ها و دشمنی‌ها را از دل‌های ملت‌ها بزدایند.

کسی که چنین روی‌کردی دارد، علاوه بر نقض آشکار اسلام که او را از دایره‌ی اسلام خارج می‌کند، شریعت پاک الهی را عامل تباهی ملت‌ها و پیدایش کینه‌های بی‌فایده در میان مردم می‌پندارد. منادی این فراخوان باطل، گرچه ممکن است این را به زبان اقرار نکند، اما به‌زبان حال، بدگویی از اسلام را فریاد می‌زند.

فراخوان آزادی، وحدت و تقریب ادیان، متکی بر جریانی است که اسمی نوین و مسلک و عقیده‌ای کهنه، کفرآمیز و الحادی به نام «مادی‌گرایی» یا «ماده‌باوری»[18] دارد. این نحله‌ی فکری، منکِر دین و ارزش‌های دینی است و به تمام مسایل، دیدی ماده‌باورانه دارد و از این‌رو می‌کوشد تا به‌واسطه‌ی ادعای آزادی ادیان و تقریب باورها و کنار نهادن اختلافات، روح دین‌داری را از میان ببرد. مادی‌گرایان، ارزش زندگی‌ای را که اسلام به آن فرا می‌خواند، نمی‌دانند و دیدشان به زندگی، دیدی حیوانی است و نگاهی کاملاً حیوانی و بلکه بدتر به زندگی دارند؛ زیرا بدون هدف هستند و برای فرجام خویش نمی‌کوشند، مانند حیوانات که از نعمت عقل بی‌بهره‌اند و هیچ هدفی ندارند؛ البته ملحدان و ماده‌باوران، ادعا می‌کنند که خردگرا هستند!

الله متعال، می‌فرماید:

﴿ô‰s% ôMtR%x. öNä3s9 îouqó™é& ×puZ|¡ym þ’Îû zOŠÏdºtö/Î) tûïÏ%©!$#uﷺ‬ ÿ¼çmyètB øŒÎ) (#qä9$s% öNÍhÏBöqs)Ï9 $¯RÎ) (#ätÂuätç/ öNä3ZÏB $£JÏBuﷺ‬ tbr߉ç7÷ès? `ÏB Èbrߊ «!$# $tRöxÿx. ö/ä3Î/ #y‰t/uﷺ‬ $uZoY÷t/ ãNä3uZ÷t/uﷺ‬ äourºy‰yèø9$# âä!$ŸÒøót7ø9$#uﷺ‬ #´‰t/ﷺ‬& 4Ó®Lym (#qãZÏB÷sè? «!$$Î/ ÿ¼çny‰ômuﷺ‬﴾ [ممتحنه:4]

به‌راستی برای شما، در ابراهیم و همراهانش، الگوی نیکی است؛ آن‌گاه که به قوم خویش گفتند: ما، از شما و آن‌چه جز الله می‌پرستید، بیزاریم. ما به شما باور نداریم و میان ما و شما برای همیشه دشمنی و کینه پدید آمده است تا آن‌که به الله یکتا ایمان بیاورید..

این، یعنی ابراهیمی بودن، یعنی حق‌گرایی و توحیدگرایی یا بیزای از شرک و کفر:

﴿`tBuﷺ‬ Ü=xîötƒ `tã Ï'©#ÏiB zO¿Ïdºtö/Î) žwÎ) `tB tmÏÿy™ ¼çm|¡øÿtR﴾ [بقره:130]

و چه کسی جز افراد نادان از آیین ابراهیم، رویگردان است؟!

لذا هر بنده‌ای باید توحید و یگانگی اللهﷻ‬ را از هرگونه شائبه‌ای جدا کند و آن را خالص برای الله متعال بداند و غیرالله را با او نخواند و لحظه‌ای به او شرک نیاورد و از هر معبودی جز او، بیزاری بجوید. مسلم در «صحیح» خود از طریق مروان فزاری از ابومالک از پدرش نقل کرده است که پیامبرص فرمود: «مَنْ قَالَ لا إلهَ إلاَّ اللَّه، وَكَفَرَ بِمَا يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ، حَرُمَ مَالُهُ وَدَمُهُ وَحِسَابُهُ عَلَى اللَّهِ». یعنی: «هرکس لااله الاالله بگوید و به معبودان باطلی که جز الله پرستش می‌شوند، کفر بورزد - یعنی از آنان بیزاری بجوید- جان و مالش حرمت دارد و حسابش با خداست». لذا لازمه‌ی ایمان به الله، بیزاری جستن از طاغوت (معبودان باطل) است و زمانی جان و مال شخص، حرمت دارد که هم به الله ایمان داشته باشد و هم از معبودان باطل بیزاری بجوید.

 خلاصه ناقض سوم:

خلاصه این‌ناقض این است که هر کافری - کسی که به الله کفر می‌ورزد- از دو حال خارج نیست:

یکم: در اصل، کافر باشد، مثلاً یهودی، نصرانی یا بودایی؛ کفر چنین شخصی، کاملاً هویداست و هرکس کافرش نداند یا در کفرش شک کند یا آیینش را درست بپندارد، خود نیز کافر است و بدین سبب از دین اسلام خارج می‌شود.

دوم: مسلمان است، ولی عملی انجام می‌دهد که ناقض اسلام است و بدین‌سان با این‌که خود را مسلمان می‌پندارد یا ادعای اسلام می‌کند، از دایره‌ی اسلام، خارج می‌گردد؛ لذا اگر عملی که انجام می‌دهد، نقض صریح اسلام یا جزو نواقض مورد اتفاق نزد پیشوایان مسلمانان باشد - مانند مسخره کردن پیامبرص یا دشنام‌گویی به ایشان، یا انکار یکی از اصول و مسایل مسلّم و قطعی اسلام- در این صورت، کسی که از تکفیر چنین شخصی خودداری می‌کند، از دو حال خارج نیست:

یکم: از اساس، منکِر این باشد که عملش، نقض اسلام است؛ لذا ابتدا بر او اتمام حجت می‌شود و در این‌که کافر است، شکی نیست.

دوم: خود قبول دارد که عملِ فلان‌شخص، نقض اسلام است، ولی با این احتمال که فلانی عذری داشته است، از تکفیر او خودداری می‌کند؛ در این حالت، این فرد، تکفیر نمی‌شود.

اما اگر عملی که شخصی انجام می‌دهد، مورد اختلاف علماست که آیا نقض اسلام می‌باشد یا خیر، مانند ترک نماز، زکات، حج، و زکات، کسی که چنین شخصی را تکفیر نمی‌کند، کافر به‌شمار نمی‌آید. و الله، داناتر است.

 ناقض چهارم: [کسی که معتقد باشد روش و حکم غیر از رسول الله ص از روش و حکم پیامبرص کامل‌تر یا بهتر است، کافر می‌باشد؛ و نیز کسی که حکم طاغوت (غیرالله) را از حکم پیامبرص برتر می‌داند]

بر هر مسلمانی واجب است که گفتار، کردار و تأیید عملی پیامبرص را وحی الهی بداند؛ زیرا سنت، مانند قرآن و صورتی دیگر از وحی است. همان‌گونه که الله متعال می‌فرماید:

﴿$tBuﷺ‬ ß,ÏÜZtƒ Ç`tã #“uqolù;$# ÇÌÈ ÷bÎ) uqèd žwÎ) ÖÓóﷺ‬uﷺ‬ 4Óyﷺ‬qムÇÍÈ﴾ [نجم:3-4]

و - پیامبر- از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید. سخنش، چیزی جز وحی نیست که بر او نازل می‌شود.

لذا هر سخن، عمل یا تأییدی که از پیامبرص به‌ثبوت رسیده، وحی الهی است که به‌واسطه‌ی جبرئیلu بر او نازل شده است؛ گرچه پیامبرص همیشه جبرئیلu را در سخنانی که بیان فرموده، نام نبرده و از او در سند پیام ابلاغی‌اش یاد نکرده است.

خطیب بغدادی در کتاب «الکفایه» از احمد بن زید بن هارون روایت  کرده است: همانا این دین روایت مردی صالح است از صالحی از صالحی  و آن صالح از یکی از تابعین از تابعی دیگر از یک صحابی از صحابی دیگر از رسول الله ص و رسول الله ص  از جبرئیلu و جبرئیلu از الله عز وجل.

 آن‌گونه که شریعت محمدص سند دارد، هیچ آیینی سند ندارد و محمد مصطفیص هیچ چیزی از پیشِ خود نگفته است. از این‌رو سلف صالح، وحی را بر دو نوع قرآن و سنت دانسته‌اند و این، امری قطعی در نزد مسلمانان است. بخاری در «صحیح» خود در کتاب توحید، بابی را به عنوان «روایت یا نقل قول پیامبرص از پروردگارش» گشوده است. دارمی، ابوداود در «المراسیل»، خطیب در «الکفایه» و «الفقیه و المتفقه»، ابن‌عبدالبر در «الجامع»، و مروزی در «السنه» از اوزاعی از حسان بن عطیه روایت کرده‌اند: «جبرئیلu بر پیامبرص سنت را نازل می‌کرد، همان‌گونه که قرآن را بر او نازل می‌نمود». لذا سنت، وحی الهی است و پیشوایان و ائمه‌ی سلف و خلف، در این‌باره اتفاق نظر دارند. شافعی رحمه‌الله می‌گوید: «سنت، وحی الهی است که تلاوت می شود». ابن‌حزم رحمه‌الله نیز گفته است: «سنت، به‌سان قرآن، دارای صفت نزول است».[19] خطیب بغدادی در مقدمه‌ی «الکفایه» می‌گوید: «و مردم را به‌وسیله‌ی دو وحی نازل‌شده بر آقا و سرور خلایق، یعنی با کتاب ناطق و وحی (سنت) راستین از ظواهر فریبنده‌ی گمراهی رهانید».[20] عراقی می‌گوید: «وصف سنت به این‌که از سوی الله نازل شده، کاملاً درست است؛ زیرا همان‌گونه که قرآن از طریق وحی نازل می‌شد، سنت نیز از طریق وحی نازل می‌گشت».[21]

حال که این نکته روشن شد، درمی‌یابیم که هرکس، سنت یا بخشی از آن را رد یا انکار کند، گویا قرآن یا بخشی از آن را انکار کرده است. لذا کسی که با سنت، مخالفت می‌کند، در حقیقت با قرآن، مخالفت می‌ورزد؛ زیرا هر دو، وحی الهی است. به‌یقین، سنت پیامبرص بهترین روش است؛ چنان‌که در «صحیح مسلم» به‌صورت مرفوع از جابرt روایت است که: «خَيْرَ الْحَدِيثِ كِتَابُ اللَّهِ وَخَيْرُ الْهُدَى هُدَى مُحَمَّدٍ». یعنی: «بهترین سخن، کتاب الله، و بهترین روش، روش محمّد است».

هر دو نوع وحی، یعنی کتاب و سنت، ناسخ شریعت‌های گذشته هستند؛ لذا کتاب و سنت، بهترین شریعتی است که انسان، در پرتو آن‌ها و با پیروی از آن‌ها، راهش می‌یابد و به سعادت می‌رسد. احمد در «مسند» خود از محمد بن اسحاق از داود بن حصین از عکرمه از ابن‌عباس رضی‌الله‌عنهما روایت کرده است: از رسول‌اللهص سؤال شد: محبوب‌ترین دین، نزد الله چیست؟ فرمود: «دین توحیدی و حق گرای اسلام که دینی آسان است».[22]

آیین محمدی، آیینی کامل است که هیچ نقصی در آن وجود ندارد:

﴿tPöqu‹ø9$# àMù=yJø.ﷺ‬& öNä3s9 öNä3oYƒÏŠ àMôJoÿøCﷺ‬&uﷺ‬ öNä3ø‹n=tæ ÓÉLyJ÷èÏR àMŠÅÊu‘uﷺ‬ ãNä3s9 zN»n=ó™M}$# $YYƒÏŠ﴾ [مائده:3]

امروز برای شما دینتان را کامل نمودم و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را برای شما به عنوان دین پسندیدم.

الله متعال، پیروی از این دین را لازمه‌ی رستگاری قرار داده و فرموده است:

﴿`tBuﷺ‬ Æ÷tGö;tƒ uŽöxî ÄN»n=ó™M}$# $YYƒÏŠ `n=sù Ÿ@t6ø)ムçm÷YÏB uqèduﷺ‬ ’Îû ÍotÅzFy$# z`ÏB z`ƒÌÅ¡»y‚ø9$# ÇÑÎÈ﴾ [آل‌عمران:85]

 و هر کس دینی جز اسلام بجوید، هرگز از او پذیرفته نمی­­شود و در آخرت از زیان­­کاران خواهد بود.

لذا اگر کسی، بر این باور باشد که بخشی از سایر ادیان مانند ادیان تحریف‌یافته‌ی یهودیان و نصرانی‌ها یا قوانین وضعی مردم، از روش محمد مصطفیص بهتر و سودمندتر است و امنیت و آرامش بیش‌تری برای زندگی آنان دارد و به وضعیت آنان سامان می بخشد، به‌اجماع مسلمانان، کافر است؛ هرچند مطابق احکام الهی حکم کند.

الله متعال دستور داده است که احکام شریعتش را مبنای قضاوت و داوری قرار دهیم و به دستورها و احکام پیامبرشص پای‌بند باشیم؛ لذا هرکسف حکمی دیگر را بر حکم الله و پیامبرش ترجیح دهد، در حقیقت به الله بزرگ، کفر ورزیده است.

مقتضای ایمان به الله و پیامبرش، فرمان‌برداری از آن‌ها و سر فرو آوردن در برابر شریعت الهی و خرسندی از فرمان او و تعهد و پای‌بندی به احکام و دستورهایش در تمام زمینه‌ها از جمله گفتار، کردار و عقیده است که در بازگشت به کتاب‌الله و سنت پیامبرش در زمان اختلاف در زمینه‌های گوناگون از قبیل نزاع‌ها و اختلافات مالی، حقوقی، جنایی و... نمایان می‌شود و مسلمان، همه‌تن، حکم الله و پیامبرش را می‌پذیرد؛ زیرا می‌داند و باور دارد که:

﴿ÈbÎ) ãNõ3ßÛø9$# žwÎ) ¬!﴾ [انعام:57]

حکم کردن (تشریع و فرمانروایی) تنها از آن الله است.

لذا بر حکام واجب است که مطابق احکام و شریعت الهی حکم کنند و همگان باید آن‌چه را که اللهﷻ‬ در کتابش یا در سنت پیامبرش نازل فرموده است، داور و مبنای عمل و قضاوت قرار دهند. الله متعال می‌فرماید:

﴿öNs9ﷺ‬& ts? ’n<Î) šúïÏ%©!$# tbqßJãã÷“tƒ öNßg¯Rﷺ‬& (#qãYtB#uä !$yJÎ/ tA̓Ré& y7ø‹s9Î) !$tBuﷺ‬ tA̓Ré& `ÏB y7Î=ö6s% tbr߉ƒÌãƒ bﷺ‬& (#þqßJx.$yÛtFtƒ ’n<Î) ÏNqäó»©Ü9$# ô‰s%uﷺ‬ (#ÿﷺ‬âÉDé& bﷺ‬& (#ﷺ‬ãàÿõ3tƒ ¾ÏmÎ/ ߉ƒÌãƒuﷺ‬ ß`»sÜø‹¤±9$# bﷺ‬& öNßg¯=ÅÒムKx»n=|Ê #Y‰‹Ïèt/ ÇÏÉÈ﴾ [نساء:60]

 مگر نمی‌بینی کسانی را که ادعا می کنند که به آنچه بر تو و پیش از تو نازل شده، ایمان آورده‌اند، می‌خواهند طاغوت را داور قرار دهند؟ حال آنکه دستور یافته‌اند به طاغوت کافر شوند؟ شیطان می‌خواهد آنان را به گمراهی دور و درازی دچار نماید.

﴿bqßJãã÷“tƒ﴾ یعنی «گمان می‌برند» و نشان‌گر این است که این‌ها در این‌که ادعای ایمان می‌کنند، دروغ‌گو هستند؛ زیرا در عمل با آن‌چه که اللهﷻ‬ نازل کرده است، مخالفت می‌نمایند. سپس اللهﷻ‬ با سوگند، بیان می‌فرماید که ایمان با داور قرار دادنِ قوانین غیرالهی یا داور قرار دادن طاغوت، هیچ‌گونه هم‌خوانی و سنخیتی ندارد:

﴿Ÿxsù y7În/u‘uﷺ‬ Ÿw šcqãYÏB÷sム4Ó®Lym x8qßJÅj3ysム$yJŠÏù tyfx© óOßgoY÷t/ §NèO Ÿw (#ﷺ‬߉Ågs† þ’Îû öNÎhÅ¡àÿRﷺ‬& %[`tym $£JÏiB |MøŠŸÒs% (#qßJÏk=|¡ç„uﷺ‬ $VJŠÎ=ó¡n@ ÇÏÎÈ﴾ [نساء:65]

خیر؛ سوگند به پروردگارت آن‌ها ایمان نمی آورند مگر اینکه  تو را در اختلافاتشان به داوری بخوانند و سپس از داوری تو دلگیر نشوند و کاملا تسلیم باشند.

بدین‌سان اللهﷻ‬ از کسی که وحی الهی را داور قرار نمی‌دهد و حکم الله و پیامبرش را نمی‌پذیرد و به حکمشان، خرسند نمی‌شود، نفی ایمان کرده است؛ لذا درمی‌یابیم که داور قرار دادن احکام الهی یا آن‌چه که اللهﷻ‬ نازل کرده، ایمان و وسیله‌ی تقرب و نزدیکی به پروردگار متعال است که باید با ایمان و اعتقاد همراه باشد؛ یعنی انسان، هم احکام الهی را داور قرار دهد و هم به آن چه که اللهﷻ‬ نازل کرده به عنوان دین، باور داشته باشد و از این طریق الله متعال را بندگی کند؛ نه‌این‌که بدون باور و اعتقاد به این احکام، فقط بدین‌خاطر به آن‌ها تن دهد یا آن‌ها را بپذیرد که مفیدترند.

واجب است که در همه‌ی اختلافاتی که میان بندگان پدید می‌آید و در همه‌ی شؤون زندگی، آن‌چه که اللهﷻ‬ نازل فرموده است، مبنای قضاوت باشد. چنان‌که الله متعال می‌فرماید: ﴿$yJŠÏù tyfx© óOßgoY÷t/﴾ یعنی در اختلافاتی که در میانشان پدید می‌آید. و این، شامل همه‌ی اختلافات مالی، حقوقی، جنایی، آبرو و سایر حقوق می‌شود.

این، کفر است که کسی، به‌جای شریعت الله، به قوانینی غیر از آن روی بیاورد یا قوانین بشری را جای‌گزین شریعت الهی نماید. الله متعال، به کفر کسانی حکم کرده است که مطابق آن‌چه که او نازل فرموده، حکم نمی‌کنند؛ همان‌گونه که می‌فرماید:

﴿`tBuﷺ‬ óO©9 Oä3øts† !$yJÎ/ tAt“Rﷺ‬& ª!$# y7Í´¯»s9'ﷺ‬é'sù ãNèd tbrãÏÿ»s3ø9$# ÇÍÍÈ﴾ [مائده:44]

کسانی که مطابق احکامی که الله نازل نموده، حکم نکنند، کافرند.

مروزی در «تعظيم قدر الصلاة»، ابن‌جریر در «تفسیر» خود و عبدالرزاق در «المصنف» از معمر از ابن‌طاووس از پدرش روایت کرده است: از ابن عباس رضی‌الله‌عنهما درباره‌ی این آیه، سؤال شد؛ فرمود: «این، کفر است».[23]

هم‌چنین ابن‌ابی‌حاتم و حاکم در «المستدرک» و بیهقی در «السنن»، مروزی در «تعظيم قدر الصلاة»، و ابن‌عبدالبر در «التمهید» از هشام بن حجیر از طاووس روایت کرده‌اند که ابن عباس رضی‌الله‌عنهما درباره‌ی این آیه فرمود: «این، کفر اصغر است».

احمد، هشام بن حجیر را ضعیف دانسته و ابن معین درباره‌اش گفته است: به‌شدت ضعیف می‌باشد. ابن‌عیینه نیز گفته است: ما آن دسته از روایت‌های هشام بن حجیر را که نزد دیگران نیست، نمی‌پذیریم. ابوحاتم گفته است: حدیثش نوشته می‌شود و عقیلی او را در زمره‌ی ضعفا برشمرده است؛ عجلی و ابن‌سعد، او را ثقه دانسته‌اند.

دیدگاه نخست، صحیح‌تر به‌نظر می‌رسد.

روایتی دیگری هم که به مضمون روایت دوم و موقوف به طاووس می‌باشد، با سند صحیح نقل شده است و نیز روایتی به همین مفهوم از ابن‌عباسt که علی بن ابی‌طلحه از او نقل کرده است. گفتنی است: روایت علی بن ابی‌طلحه بهتر از روایت ابن‌حجیر می‌باشد؛ زیرا روایتش برگرفته از دست‌نوشته‌ی ابن‌عباس است.

شیخ محمد بن ابراهیم در «تحکیم القوانین» می‌گوید: «این، کفر بزرگ و روشنی است که کسی قوانین نفرین‌شده‌ و لعین را در جایگاه قوانینی قرار دهد که روح‌الامینu بر قلب محمد امینص به زبان عربی مبین نازل کرده است تا پیامبر کریم علیه أفضل الصلاۀ و التسلیم جزو هشدارهندگان باشد».

بسیاری از کسانی که ادعای اسلام می‌کنند، قوانین خودساخته را برافراشته‌اند و زیردستان خود را مجبور می‌کنند که به این قوانین روی بیاورند و هرکس به‌خاطر اجرای قونین الهی با آن‌ها مخالفت کند، مجازاتش می‌نمایند؛ در حالی که ادعا دارند شهادتین را می‌گویند و معتقدند که اجرای شریعت الهی، واجب است! ولی روی‌کردشان، نشان‌گر این است که هرچند در ظاهر، شریعت الهی را قبول دارند، اما در باطن، آن را نپذیرفته‌اند.

لغو مجازات زناکارانی که با رضایت یکدیگر زنا می‌کنند، یا تغییر حکم سرقت از قطع دست به شلاق و جریمه، و یا خودداری از اتمام حجت بر مرتد و لغوِ مجازات اعدامش به‌نامِ آزادی عقیده، همه، کفر و گمراهی آشکاری است.

به حاشیه راندن شریعت اسلامی و عدم قضاوت بر اساس مبانی حقوقی و قوانین اسلامی در نزاع‌ها و اختلافات و دیگر شؤون زندگی، جزو خطرناک‌ترین و واضح‌ترین نشانه‌های گمراهی و انحراف در جوامع اسلامیِ معاصر به‌شمار می‌آید.

جای‌گزینی دیدگاه‌های بشری به جای قوانین الهی، گمراهی و بلای بزرگی است که دامن‌گیر دین و دنیای مسلمانان شده است. سلیمان بن سمحان می‌گوید: «الله متعال در کتابش بیان نموده که کفر، بدتر از قتل و آدم‌کشی است: ﴿èpuZ÷GÏÿø9$#uﷺ‬ çŽt9ò2ﷺ‬& z`ÏB È@÷Fs)ø9$#﴾؛[24] - یعنی: فتنه‌ی شرک و کفر، از قتل و کشتار بدتر است.- هم‌چنین می‌فرماید: ﴿èpuZ÷FÏÿø9$#uﷺ‬ ‘‰x©ﷺ‬& z`ÏB È@÷Gs)ø9$#﴾؛[25] - یعنی: شرک و کفر، از قتل و درگیری بدتر است.- و از آن‌جا که بُردن داوری به نزد طاغوت، کفر است، لذا نتیجه می‌گیریم که گناه و پیامدهای کشتن و از میان بردن همه‌ی مردم، به‌مراتب کم تر از این است که طاغوتی را روی کار بیاورند که بر خلاف شریعت اسلام حکم می‌رانَد».

بدون شک، احکام و شریعت اللهﷻ‬ برای امت، بهتر می‌باشد و واجب است که مبنای قضاوت و حکم‌رانی قرار بگیرد و در این هیچ شکی نیست؛ زیرا تنها الله، حق تشریع و قانو‌ن‌گذاری دارد و او، نیازها و منافع مخلوقاتش را بیش از خودشان می‌داند و به دگرگونی اوضاع و احوال و تغییر دوران داناتر است و به‌طور کامل از آن‌چه که هست و آن‌چه که خواهد بود، آگاه می‌باشد و از کیفیت و چگونگی عدم، در صورت پیدایش، باخبر است.

برخی از خردگرایان و معتزلی‌های معاصر مانند ماده‌باروان و لیبرال‌ها گمان می‌کنند که مبنا قرار دادنِ شریعت الهی در عمل و حکم‌رانی، به معنای پذیرش، استبداد و خودکامگی سیاسی و ترور فکری است و حکم و شریعت الهی، جمود، بسته‌نگری، عقب‌ماندگی و عدم همراهی با تمدن نوین می‌باشد. همه‌ی این‌ها گذشته از این‌که خروج از اسلام است، بدگویی از پروردگار متعال می‌باشد؛ گویا - نعوذ بالله- خداوندﷻ‬ مصلحت بندگانش را با تغییر مکان و زمان، نمی داند!

اما کسی که احکام و شریعت الهی را مبنای حکم و قضاوت می‌داند و به رعایت این اصل مهم و وجوب آن، ایمان دارد و به برتری شریعت و احکام شرعی از قوانین بشری، معتقد باشد، اما در عمل و در پاره‌ای موارد، به‌خاطر بهانه‌های واهی مانند بهانه‌تراشی‌های اهل هوا و معصیت، یا به‌طمع دنیا و پست و مقام، مطابق شریعت حکم نمی‌کند و در عین حال به حرام بودن این عمل، آگاهی و اذعان دارد، مرتکب کفر اصغر و ظلم و جور شده و از دایره‌ی اسلام خارج نیست.

 ناقض پنجم: [هرکس، حکم یا رهنمودی از احکام یا رهنمودهای ابلاغی پیامبرص را بد بداند و از آن متنفر باشد، کافر است؛ هرچند خود، به آن عمل کند]

آری! هرکس با حکم یا رهنمودی که پیامبرص آورده است، دشمنی داشته باشد یا آن را بد بداند، به الله متعال کفر ورزیده است؛ این، یکی از ویژگی‌های منافقان و نفاق اعتقادی بزرگی است که بنده را از دایره‌ی اسلام، اخراج می‌کند و کسی که چنین ویژگی‌ای داشته باشد، در پایین‌ترین رده‌ی دوزخ خواهد بود.

منافقانی که دارای نفاق اعتقادی هستند، در همه‌ی ادوار وجود داشته‌اند؛ به‌ویژه زمانی که اسلام در قدرت است و بر دشمنانش غالب می‌باشد. بنابراین، هرکس چیزی از شریعت الهی یا روش پیامبرص و حکمش را - امر باشد یا نهی و جزو عقاید باشد یا احکام- را دوست نداشته باشد و از آن متنفر باشد، به خود ستم کرده و خویشتن را در معرض عذابی قرار داده است که طاقتش را ندارد. مانند روی‌کردی که بسیاری از منافقان این دوران مانند مادی گرایان و لیبرال‌ها و غرب‌زدگان دارند و احکامی را که الله متعال نازل کرده است، بد و ناشایست می پندارد؛ مانند قوانین کیفری و مجازات‌های اسلامی درباره‌ی دزدی، شراب‌خواری، قصاص قاتل که به‌عمد و به‌ناحق مرتکب قتل شده و نیز قوانینی از این قبیل که دیه‌ی زن، نصف دیه‌ی مرد می‌باشد. این‌ها با شریعتی که پیامبرص از سوی الله متعال آورده است، بغض و دشمنی دارند و از دایره‌ی اسلام بیرون هستند. اگر کسی، خود به حکمی شرعی که آن را بد می‌داند، عمل کند، باز هم فایده‌ای ندارد و مسلمان نیست؛ مانند کسی که چندهمسری را به‌طور مطلق و از اساس، بد می‌داند و با این حکم شرعی که چندهمسری را جایز قرار داده است، بغض دارد؛ حتی اگر خود تجدید فراش کند، باز هم کافر است.

هم‌چنین کسی که حکم برابر بودن گواهی دو زن با گواهی (شهادت دادن) یک مرد را بد می‌داند و یا با پاره‌ای از احکامی که از متون دینی و وحی الهی ثابت شده است، مخالفت می‌کند و آن‌ها را بر خلاف عقل یا واقعیت می‌پندارد، کافر است. الله متعال می‌فرماید:

﴿tûïÏ%©!$#uﷺ‬ (#ﷺ‬ãxÿx. $T¡÷ètGsù öNçl°; ¨@|Êﷺ‬&uﷺ‬ óOßgn=»yJôãﷺ‬& ÇÑÈ y7Ï9ºsŒ óOßg¯Rﷺ‬'Î/ (#qèd̍x. !$tB tAt“Rﷺ‬& ª!$# xÝt7ômﷺ‬'sù óOßgn=»yJôãﷺ‬& ÇÒÈ﴾ [محمد:8-9]

و هلاکت و نابودی بر کافران باد و الله اعمالشان را نابود و تباه کرد. این، بدان‌سبب بود که آنان آن‌چه را الله نازل کرده است، ناگوار دانستند؛ پس (الله) اعمالشان را تباه نمود.

الله متعال، در این آیات، از کسانی که شریعت الهی را ناگوار می‌دانند، به عنوان کافران ﴿tûïÏ%©!$#ur (#rãxÿx.﴾ یاد کرده و بیان فرموده است: به سببِ این کفر که ﴿(#qèd̍x. !$tB tAt“Rr& ª!$#﴾، همه‌ی اعمال نیکشان از میان می‌رود؛ زیرا کفر، هیچ عمل نیکی باقی نمی‌گذارد: ﴿xÝt7ômr'sù óOßgn=»yJôãr&﴾.

بسیاری از کسانی که نام مسلمان را بر خود گذاشته‌اند، آشکارا یا به‌اشاره نسبت به بسیاری از احکام الهی و رهنمودهای نبوی، گستاخی و اظهار ناخرسندی می‌کنند و به شیوه‌های گوناگون این میل باطنی خود را بروز می‌دهند و شریعت الهی را رد می‌نمایند؛ گاه می‌گویند: دیگر ضرورتی به این شریعت وجود ندارد؛ و گاه می‌گویند: این شریعت، برای زمانی بوده که گذشته و حال، تاریخ استفاده از آن سپری شده است! همه‌ی این‌ها به معنای دشمنی و مخالفت با الله و پیامبر اوست.

اگر کسی مرتکب کار حرامی شود و در عین حال، به حرام بودن آن، اذعان داشته باشد، مثل شراب‌خوار، زناکار یا رباخواری که حرام بودن عملش را قبول دارد، حکمش مانند سایر گنهکاران است؛ یعنی مجازات یا آمرزش او به اراده‌ی الهی بستگی دارد؛ اگر اللهﷻ‬ بخواهد، عذابشان می‌کند و اگر بخواهد، آنان را می‌آمرزد. لذا اگر کسی مرتکب عمل حرام می‌شود، بدین معنا نیست که حرام بودن آن را بد می‌داند یا اگر کسی عمل واجبی را ترک می‌کند، نشان‌گر این نیست که آن‌شخص با اصل این حکم مشکل و دشمنی دارد؛ لذا کسی که ارتکاب گناه کبیره را نشانه‌ی دشمنی با احکام الهی می‌پندارد، راه خوارج را در پیش گرفته است که ارتکاب گناه کبیره را کفر می‌دانند و معتقدند که هرکس مرتکب گناه کبیره شود، همیشه در دوزخ خواهد ماند.

آیات، احادیث و آثار فراوانی، نشان‌گر این است که هر مسلمانی، مرتکب گناه کبیره شود، هم‌چنان مسلمان باقی می‌ماند و ارتکاب گناه کبیره، لزوماً به معنای دشمنی با شریعت نیست. از جمله روایتی که بخاری رحمه‌الله در «صحیح» خود از طریق زید بن اسلم از پدرش از عمر بن خطابt روایت کرده است: در زمان رسول‌اللهص مردی به نام عبدالله بود که پیامبرص را می‌خنداند و به فرمان پیامبرص از بابت شراب‌خواری، شلاق خورده بود؛ روزی او را با همین جُرم نزد پیامبرص آوردند؛ او را به دستور پیامبرص زدند. یکی از حاضران گفت: خدا لعنتش کند که او را چه زیاد - به جُرم شراب‌خواری- نزد پیامبرص می‌آورند! پیامبرص فرمود: «لا تَلْعَنُوهُ، فَوَاللَّهِ مَا عَلِمْتُ إلاَّ أنَّهُ يُحِبُّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ». یعنی: «او را لعنت نکنید؛ به الله سوگند، آن‌گونه که من می‌دانم، او الله و پیامبرش را دوست دارد».

نکته: میان بد دانستن اصل و اساسِ شریعتی که پیامبرص آورده است، با این‌که انجام یک عمل دینی برای انسان، دشوار باشد، تفاوت زیادی وجود دارد؛ چنان‌که هیچ زنی دوست ندارد شوهرش برای او هوو بیاورد یا تجدید فراش کند. هم‌چنین پیکار و جهاد با کفار، عمل سخت و دشواری است؛ زیرا جان و مالِ انسان در خطر می‌افتد. همان‌گونه که اللهﷻ‬ می‌فرماید:

﴿|=ÏGä. ãNà6ø‹n=tæ ãA$tFÉ)ø9$# uqèduﷺ‬ ×nöä. öNä3©9﴾ [بقره:216]

جنگ و جهاد در راه الله بر شما فرض شده؛ هرچند برایتان ناگوار است.

همین‌طور وضو گرفتن در هوای سرد، سخت و دشوار می‌باشد؛ پیامبرص فرموده است: «إسباغ الْوُضوءِ على الْمَكَارِهِ». یعنی: «تکمیل وضو در سختی‌ها (سبب از میان رفتن خطاها و رفع درجات است)».

این، کاملاً طبیعی است و از اختیار انسان، خارج می‌باشد؛ زن باایمانی که دوست ندارد هوو داشته باشد، از اصل شریعت و جواز چندهمسری برای مرد، بدش نمی‌آید و این حکم عمومی را در اسلام قبول دارد؛ فقط راضی نیست که شوهرش دوباره ازدواج کند و برایش هوو بیاورد.

انسان، به‌طور طبیعی، جان و مالش را دوست دارد؛ از این‌رو چه‌بسا یک مجاهد یا رزمنده‌ و جهادگر، ضمن این‌که به فضیلت جهاد و پیکار در ر اه اسلام اذعان دارد، جهاد و پیکار با کفار، برای او دشوار است؛ لذا این‌که اللهﷻ‬ می‌فرماید: ﴿uqèdur ×nöä. öNä3©9﴾ بدین معناست که جنگ و جهاد در راه الله، برای شما سخت و دشوار می‌باشد. زیرا مجاهد، گذشته از سختی‌هایی که در سفر جهاد و هنگام رویارویی با دشمنان، متحمل می‌شود، هر لحظه ممکن است زخمی یا کشته شود. و این، آسان نیست.

 ناقض ششم: به‌ریشخند گرفتن چیزی یا بخشی از دین پیامبرص و مسخره کردن پاداش یا مجازات آن یا آیات الله، کفر است]

زیرا الله متعال می‌فرماید:

﴿ûÈõs9uﷺ‬ óOßgtFø9ﷺ‬'y™  Æä9qà)u‹s9 $yJ¯RÎ) $¨Zà2 ÞÚqèƒwﷻ‬ Ü=yèù=tRuﷺ‬ 4 ö@è% «!$$Î/ﷺ‬& ¾ÏmÏG»tƒ#uäuﷺ‬ ¾Ï&Î!qߙu‘uﷺ‬ óOçFYä. šcrâä̓öktJó¡n@ ÇÏÎÈ Ÿw (#ﷺ‬â‘É‹tG÷ès? ô‰s% Länöxÿx. y‰÷èt/ óOä3ÏY»yJƒÎ) 4 bÎ) ß#÷è¯R `tã 7pxÿͬ!$sÛ öNä3ZÏiB ó>Éj‹yèçR Opxÿͬ!$sÛ öNåk¨Xﷺ‬'Î/ (#qçR$Ÿ2 šúüÏB̍øgèC ÇÏÏÈ﴾ [توبه:65-66]

و اگر آنان را بازخواست کنی (که چرا چنین سخنانی گفته‌اید)، می­گویند: ما فقط شوخی و بازی می­کردیم. بگو: آیا الله، و آیات و پیامبرش را به مسخره می­گیرید؟ عذر و بهانه نیاورید؛ به‌راستی پس از ایمانتان، کفر ورزیده­اید. اگر گروهی از شما را ببخشیم، گروه دیگری را عذاب خواهیم کرد؛ چرا که مجرم بوده­اند.

الله متعال، کسانی را که آیات او را به‌بازی و مسخره می‌گیرند، به عذابی خوارکننده، تهدید نموده و فرموده است:

﴿#sŒÎ)uﷺ‬ zNÎ=tæ ô`ÏB $uZÏF»tƒ#uä $º«ø‹x© $ydx‹sƒªB$# #·ﷺ‬â“èd 4 y7Í´¯»s9'ﷺ‬é& öNçlm; Ò>#x‹tã ×ûüÎg•B ÇÒÈ﴾ [جاثیه:9]

و چون چیزی از آیاتمان را دریابد، آن ‌را به‌مسخره می‌گیرد؛ چنین کسانی عذاب خفت‌باری (درپیش) دارند.

در قرآن کریم، فقط مشرکان و کافران به عذاب خفت‌بار تهدید شده‌اند. گفتنی است: منظور از آیات الهی، رهنمودها، حجت‌ها، اوامر و نواهی خداوندی است.

ابن حزم در «الفصل» می‌گوید: «از متون دینی ثابت است که هرکس الله متعال یا یکی از فرشتگان یا پیامبرانش را مسخره کند یا یکی از آیه‌های قرآن یا فرایض دینی را به‌ریشخند بگیرد، از آن‌جا که همه‌ی این‌ها، آیات الهی است، در صورتی که بر او اتمام حجت شده باشد، کافر است».[26]

 اگر قصد مسخره کننده، شوخی باشد حکم آن چیست؟

لذا به‌ریشخند گرفتن دین، خروج و ارتداد از اسلام و آیین برگزیده‌ترین بنده‌ی الله، محمد مصطفیص به‌شمار می‌آید؛ هرچند قصد مسخره‌کننده، شوخی باشد. همان‌گونه که اللهﷻ‬ می‌فرماید:

﴿ûÈõs9uﷺ‬ óOßgtFø9ﷺ‬'y™  Æä9qà)u‹s9 $yJ¯RÎ) $¨Zà2 ÞÚqèƒwﷻ‬ Ü=yèù=tRuﷺ‬ 4 ö@è% «!$$Î/ﷺ‬& ¾ÏmÏG»tƒ#uäuﷺ‬ ¾Ï&Î!qߙu‘uﷺ‬ óOçFYä. šcrâä̓öktJó¡n@ ÇÏÎÈ Ÿw (#ﷺ‬â‘É‹tG÷ès? ô‰s% Länöxÿx. y‰÷èt/ óOä3ÏY»yJƒÎ) 4 bÎ) ß#÷è¯R `tã 7pxÿͬ!$sÛ öNä3ZÏiB ó>Éj‹yèçR Opxÿͬ!$sÛ öNåk¨Xﷺ‬'Î/ (#qçR$Ÿ2 šúüÏB̍øgèC ÇÏÏÈ﴾ [توبه:65-66]

و اگر آنان را بازخواست کنی (که چرا چنین سخنانی گفته‌اید)، می­گویند: ما فقط شوخی و بازی می­کردیم. بگو: آیا الله، و آیات و پیامبرش را به مسخره می­گیرید؟ عذر و بهانه نیاورید؛ به‌راستی پس از ایمانتان، کفر ورزیده­اید. اگر گروهی از شما را ببخشیم، گروه دیگری را عذاب خواهیم کرد؛ چرا که مجرم بوده­اند.

این آیه، نشان‌گر این است که مسخره کردن الله، مسخره کردن پیامبرص یا به ریشخند گرفتن چیزی از شریعت و دین محمدص کفر است، و هرکس یکی از این‌ها یا جزئی از دین را به‌ریشخند بگیرد، گویا همه‌ی این‌ها یا تمام دین را استهزا کرده است. آیه‌ی یادشده، درباره‌ی گروهی از منافقان نازل شد که پیامبرص و یارانش را به‌ریشخند گرفتند؛ لذا اللهﷻ‬ بیان نمود که این‌ها، کافرند. ابن جریر و جز او، از طریق هشام بن سعد از زید بن اسلم از عبدالله بن عمر رضی‌الله‌عنهما روایت کرده‌اند: شخصی در غزوه‌ی تبوک در میان جمع گفت: من، ندیدم که کسی مثلِ این‌ها، پُرخور،  پُراشتها، دروغ‌گو و هنگامِ رویارویی با دشمن، ترسو باشد! [منظورش پیامبرص و اصحابy بودند.] شخصی [به نام عوف بن مالکt] در برابرش ایستاد و گفت: ای دروغ‌گو! تو، منافقی. سخنت را به اطلاع پیامبرص می‌رسانم. در نتیجه پیامبرص از این موضوع اطلاع یافت و این آیات نازل شد. عبدالله بن عمر رضی‌الله‌عنهما می‌گوید: آن مرد را دیدم که خودش را به بندِ پالان شتر پیامبرص آویزان کرده بود و در حالی که پاهایش روی زمین کشیده می‌شد و در اثر برخورد سنگ‌ها، زخمی شده بود، می‌گفت: ای رسول‌خدا! قصدی جز شوخی نداشتم و رسول‌اللهص در پاسخش این آیات را تلاوت می‌کرد.

بدین‌سان اللهﷻ‬ به کافر بودن چنین کسانی حکم فرمود و عذرخواهی آنان را نپذیرفت؛ هرچند عذرخواهی می‌کردند و می‌گفتند: ﴿$yJ¯RÎ) $¨Zà2 ÞÚqèƒwU Ü=yèù=tRur﴾: «ما، فقط بازی و شوخی می‌کردیم». الله متعال به آن‌ها فرمود: ﴿Ÿw (#râ‘É‹tG÷ès? ô‰s% Länöxÿx. y‰÷èt/ óOä3ÏY»yJƒÎ)﴾: «عذر و بهانه نیاورید؛ به‌راستی شما پس از ایمانتان، کافر شدید». ایمان، به بنده‌ی مؤمن اجازه نمی‌دهد که پیامبرش یا دینش را به‌ریشخند بگیرد؛ ولی وقتی ایمان، ضعیف باشد، انسان گفتن سخنان کفرآمیز را به‌شوخی می‌گیرد و به نامِ شوخی، سخنان کفرآمیزی می‌گوید.

 مسخره کردن دین الهی از نشانه های منافقان و کافران

مسخره کردن دین الهی، یکی از نشانه‌های کافران است؛ الله متعال می‌فرماید:

﴿#sŒÎ)uﷺ‬ x8÷ﷺ‬ﷺ‬&u‘ bÎ) y7tRrä‹Ï‚­Gtƒ žwÎ) #·ﷺ‬â“èd #x‹»ydﷺ‬& “Ï%©!$# y]yèt/ ª!$# »wqߙu‘ ÇÍÊÈ bÎ) yŠ$Ÿ2 $oY=ÅÒã‹s9 ô`tã $uZÏFygÏ9#uä Iwöqs9 cﷺ‬& $tR÷Žy9|¹ $ygøŠn=tæ 4 |’ôqy™uﷺ‬ tbqßJn=ôètƒ šúüÏm tb÷ﷺ‬ttƒ z>#x‹yèø9$# ô`tB ‘@|Êﷺ‬& ¸x‹Î6y™ ÇÍËÈ﴾